Duurzaamheid, milieu en energietransitie

Het aanpakken van klimaatverandering is een van de grootste uitdagingen voor onze stad en de wereld. Sinds 2017 streeft Den Haag ernaar om in 2030 klimaatneutraal en klimaatbestendig te zijn. Hiervoor is de overgang van fossiele naar duurzame energie noodzakelijk. Dit is cruciaal om de CO ₂ -uitstoot te verminderen en bij te dragen aan een gezonde, groene stad.

De lasten op activiteit energietransitie bedragen in 2026 € 15,6 mln., hiervan heeft € 10,2 mln. betrekking op personeelslasten en € 5,4 mln. op projecten ter bevordering van terugbrengen uitstoot CO2 en te werken aan een gezonde, groene stad. Merendeel van de kosten worden gedekt met reserve Duurzaamheid en Energietransitie (Enecoreserve).

Met het voorstel ‘Toekennen verkoopopbrengst Eneco’ (RIS305669 ) is in 2020 besloten om € 184,12 mln. toe te voegen aan de reserve Duurzaamheid en Energietransitie. In het Bestedingsplan Enecomiddelen Duurzaamheid en Energietransitie (RIS306372 ) is een (indicatieve) verdeling gemaakt naar de verschillende programmalijnen. Op de verschillende programmalijnen is tot en met 2024 € 99,95 mln. gerealiseerd en is voor 2025 € 24,31 mln. begroot. In het college van 17 juni 2025 is het raadsvoorstel inzake het Publiek Integraal Warmtebedrijf (PIW) vastgesteld (RIS322480 ). Hierin is voorgesteld om € 30,0 mln. voor het PIW te bestemmen. Daarnaast wordt in deze begroting € 14,82 mln. ingezet voor:  

• Verduurzamen openbare verlichting (€ 7,5 mln.)
• Verduurzamen gemeentelijk vastgoed (€ 3,2 mln.)
• Concessie laadinfra: noodzakelijke vervangingen en upgrades laadpalen (€ 4,12 mln.).

Het resterende bedrag ad. € 15,04 mln. zal ingezet worden voor 2026 en verder bij de diverse programmalijnen. Een verdere uitsplitsing per programmalijn is te vinden in de (online) bijlage Enecoreserves.

We streven naar een stad die klimaatneutraal, circulair, gezond, klimaatadaptief en biodivers is. Dit zijn ambities die over een lange periode om aandacht vragen. De gemeente kan dit niet alleen realiseren en heeft daarom een klimaatakkoord (RIS318580 ) gesloten met bedrijven, bewonersgroepen, woningcorporaties en maatschappelijke organisaties. Wat we aan de stad vragen, willen en moeten we ook in eigen huis doen. Daarom werken we ook aan de verduurzaming van de gemeentelijke organisatie, onder andere door de CO2-uitstoot van de gemeente te verlagen om daarmee invulling te geven aan de ambitie van klimaatneutraal in 2030.

Klimaatakkoord en klimaatberaad
In 2026 wordt verder gewerkt aan de uitvoering van het Haags Klimaatakkoord (RIS318580 ). De gemeente blijft actief partijen bijeenbrengen, onder andere via bijeenkomsten en het faciliteren van nieuwe klimaatdeals. Het Haags Klimaatberaad, bestaande uit een diverse groep betrokken stadsgenoten, blijft een belangrijke rol spelen door het college gevraagd en ongevraagd te adviseren en de voortgang van het klimaatakkoord te monitoren. De gemeente blijft actief partijen bijeenbrengen, onder andere via bijeenkomsten en het faciliteren van nieuwe klimaatdeals.

Klimaatweek
In 2026 organiseert de gemeente opnieuw de Haagse Klimaatweek. Samen met partners uit de gehele organisatie stimuleert de gemeente duurzame initiatieven in de stad en biedt zij ruimte voor activiteiten van bewoners, organisaties en de internationale gemeenschap. De Klimaatweek draagt bij aan het creëren van eigenaarschap, bewustwording en versnelling van lokale klimaatactie.

Duurzaam Den Haag
Duurzaam Den Haag (DDH) stimuleert en ondersteunt bewoners(initiatieven) in acties voor het verduurzamen (adaptatie en mitigatie) van de stad. Bijvoorbeeld als vraagbaak voor inwoners, bij operatie steenbreek en door begeleiding van de energiecoaches. DDH krijgt een v aste basisopdracht én projectgelden van de gemeente Den Haag. DDH heeft de quasi inbestedingstatus en het college wil dit ook vormgegeven in de vorm van een meerjarige opdrachtbrief.

Communicatie over duurzaamheid
De gemeente Den Haag zet communicatie strategisch in om haar ambitie te realiseren: een versneld klimaatneutrale stad. De vier werkagenda’s – energietransitie, duurzame mobiliteit, circulaire economie en een duurzame leefomgeving – vormen hierbij het fundament. Door te sturen op consistente en herkenbare communicatie, zowel intern als extern, wordt handelingsperspectief geboden aan inwoners, ondernemers en partners in de stad. In 2026 ligt de focus op het inspireren en activeren van deze doelgroepen om duurzame keuzes te maken, met gerichte ondersteuning vanuit de gemeente. Dialoog en participatie zijn daarbij cruciale instrumenten om samen met de stad de duurzame transitie te versnellen.

Verduurzaming gemeentelijke organisatie
Verduurzaming is een grote opgave, voor de stad én voor de gemeentelijke organisatie. Hierbij richten we ons op ecologische duurzaamheid (CO2, grondstoffengebruik), sociale duurzaamheid (social return, arbeidsomstandigheden) en economische duurzaamheid (innovatie, werkgelegenheid). Doelstellingen zijn onder andere het verlagen van de CO2-uitstoot en het grondstoffenverbruik van de gemeentelijke organisatie. Bijvoorbeeld door het eigen vastgoed te verduurzamen en duurzamer te reizen. Ook wil de gemeente verduurzaming realiseren door bij opdrachten van de gemeente criteria en eisen op te nemen, die toezien op het steeds duurzamer uitvoeren van diensten, leveringen en werken. Bijvoorbeeld door bij aanbestedingen van infrastructuur te sturen op waterberging, meer groen, hergebruik van materialen en werk voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Wat we daarbij belangrijk vinden en hoe we dit doen is uitgewerkt in het actieplan Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen (RIS317940 ). 

In 2026 gaan we de volgende activiteiten uitvoeren:

• Het invoeren van een Energiebesparingsbeleid (RIS319432 ) voor de gemeentelijke organisatie. De doelstelling voor 2026 is een CO2-reductie van 22% ten opzichte van 2023. Daarbij gaat het om de CO2-uitstoot, die we zelf uitstoten en de CO2-uitstoot als gevolg van de door ons ingekochte stroom, warmte en gas voor gebouwen en infrastructuur.  
• Het voorbereiden op de certificering voor trede 2 van de CO2-Prestatieladder. Dit betekent dat we maatregelen en doelstellingen formuleren om de CO2-uistoot als gevolg van uitbestede diensten en werken te verminderen. Dit doen we op basis van een gedetailleerd overzicht van waar in onze keten de meeste uitstoot plaatsvindt en door welk type opdrachten. Door bijvoorbeeld andere meststoffen in te kopen voor gemeentelijk groen (zonder laagveen) kan de gemeente een hoeveelheid CO2-uitstoot voorkomen, die ongeveer gelijk staat aan de uitstoot van het energiegebruik door gemeentelijke panden.
• Opstellen van een kader voor CO2-beprijzing. Het kader gaat in op het inzichtelijk maken van de CO2-kosten bij investeringsbeslissingen en beleidsmatige keuzes. Deze CO2-kosten worden niet daadwerkelijk afgerekend of betaald, maar dienen om betere afwegingen te maken en maatregelen te formuleren om CO2-uitstoot te verlagen.
• Uitvoeren het Actieplan Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen (RIS317940 ), waardoor onze bedrijfsvoering en onze opdrachtgeving duurzamer worden. In het kader hiervan gaan we onder andere door met de verduurzaming van ons wagenpark, kopen we vaker hergebruikte materialen in en gaan we door met sociaal inkopen.
• Extra aandacht besteden aan het intensiever betrekken van lokale en regionale ondernemers bij het inkopen en aanbesteden door hiervoor samen met MKB Den Haag een aanpak te ontwikkelen en toe te passen.  We gaan verder met de gefaseerde invoering van ketenverantwoordelijkheid in de productieketen, waarbij we beginnen met aanbestedingen met een hoog risicoprofiel.
• Werken aan de uitfasering van bodemmengsels (substraten) die veen bevatten, teneinde de hoge uitstoot van CO2 door de oxidatie van veen te verminderen.

Monitoring en rapportage: het Haags Klimaatdashboard en de Haagse Klimaatrapportage
In 2024 is gestart met de ontwikkeling van twee nieuwe hulpmiddelen om de verduurzaming van Den Haag beter te onderbouwen en te volgen: het Haags Klimaatdashboard en de Haagse Klimaatrapportage (RIS321993 ). Deze zijn ontwikkeld naar aanleiding van het aangenomen initiatiefvoorstel ‘Stuur op het klimaat’  (RIS315607 ), waarin de gemeenteraad vraagt om meer feitelijke onderbouwing en inzicht in de voortgang van de verduurzaming van Den Haag. Vanaf 2025 leveren deze instrumenten waardevolle, data-gedreven inzichten op, die laten zien waar we staan en kunnen helpen om slimmer en gerichter te sturen op verduurzaming.

In 2026 worden deze instrumenten verder uitgebouwd en ontwikkelen we nieuwe inzichten:

• Het Klimaatdashboard wordt aangevuld met de eerste nieuwe jaardata sinds de oplevering. Hierdoor ontstaat voor het eerst een trendbeeld waarmee we nog meer kunnen zeggen over waar de kansen liggen in de verduurzaming van Den Haag.
• Er start een verkenning naar scope 3-emissies: de klimaatimpact van producten en diensten die in de stad worden gebruikt.
• Ook wordt verder onderzocht hoe andere duurzaamheidsaspecten beter kunnen worden gemeten en gemonitord.
• Hoe de gemeente aan kan haken bij de Europese rapportagerichtlijnen, die het bedrijfsleven moet hanteren vanuit de ‘Corporate Sustainability Reporting Directive’ (CSRD).
• De tweede editie van de Klimaatrapportage verschijnt met meer cijfermatige inzichten, inclusief reflectie op de Werkagenda’s Duurzaamheid, het Haags Klimaatakkoord en de verduurzaming van de gemeentelijke organisatie.

Europa en internationaal
De klimaatopgave stopt niet bij onze stadsgrenzen. We zetten daarom in op de versterking van de internationale samenwerking op duurzaamheid. We werken samen met andere ambitieuze steden in én buiten Nederland, zetten Europese subsidies slim in om onze projecten te financieren en, als deelnemer aan de EU-missie ‘100 Climate Neutral and Smart Cities by 2030’ (in kort: 100CNSC), bevinden ons in een netwerk van duurzame koplopers. We zetten ook in op samenwerking met internationale organisaties gesitueerd in Den Haag om lokaal te verduurzamen én kennis over klimaat, vrede en recht te vergroten.

Concreet zetten we ons in 2026 op de volgende manieren in:  

• We zetten Europese netwerken in om oplossingen te ontwikkelen voor de financiële vraagstukken van onze verduurzamingsopgave. Hierin werken we onder andere samen met de Europese Investeringsbank én andere ambitieuze steden;
• Houden Europese subsidiekansen in de gaten en doen strategisch gekozen subsidieaanvragen;  
• Nemen deel aan het EU Urban Agenda partnerschap Water Sensitive Cities, waarin we met partners uit de EU werken t.b.v. beter beleid, financiële middelen en kennisuitwisseling;
• Werken samen met andere lokale overheden om een gezamenlijke lobby richting de Europese Unie te versterken en uit te voeren;
• Inzetten op uitbreiding van de samenwerking met internationale organisaties en ambassades gesitueerd in Den Haag in het kader van het Haags Klimaatakkoord;
• Inzetten op de link tussen klimaat, vrede en recht door samenwerkingen met internationale partners actief in onze stad zoals de Humanity Hub.

Klimaatadaptatie
Het klimaat verandert. Weersextremen nemen toe: langere (en hevigere) periodes van droogte, hevigere piekbuien en langere (en hevigere) hittegolven. Dat zien en voelen we ook in Den Haag. We willen de leefbaarheid van de stad Den Haag behouden door de stad weerbaarder te maken tegen deze weersextremen. Dat proces noemen we klimaatadaptatie. In 2026 gaan we als volgt verder werken aan het weerbaarder maken van de stad voor het veranderende klimaat.

• Inwoners worden gestimuleerd om aan de slag te gaan met vergroenen van daken, het ontstenen van tuinen en aanschaf van regentonnen. Aan de Haagse ondernemers wordt een lokale prijs, als variant van de landelijke ‘’Gouden Schep’’, uitgereikt die zich bijzonder hebben ingezet voor het vergroenen van zijn of haar terrein of pand, bijvoorbeeld door deelname aan Operatie Steenbreek, gevelgroen, of het vervangen van tegels door groen (RIS322841 ).

• We blijven in gesprek met de woningcorporaties om hun woningvoorraad klimaatbestendig te maken met de inzet van de ‘klimaatadaptatietafel corporaties & gemeente’.
• Bewustwording over de kansen voor het toepassen van klimaatadaptieve maatregelen zal worden gestimuleerd door het aanbieden van een klimaatkansenscan.
• Voor het implementeren van die maatregelen zullen we, waar mogelijk, gebruik maken van de Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) en gelden, die vanuit het rijk beschikbaar zijn gesteld voor de gemeente Den Haag.
• Als Den Haag moeten we voorbereid zijn op periodes van hitte. Daartoe bestaat een hitteplan en heeft er in 2025 een evaluatie plaatsgevonden van het hitteplan (RIS322796) . Om hittestress tegen te gaan ontwikkelen we een toekomstgericht integraal hitteplan gericht op gebouw, gebied en gezondheid.
• Het actieprogramma klimaatadaptatie en vergroenen versteende wijken zal in 2026 worden doorgezet.  Zo ook het gebruik van de werk-met-werk budgetten om daar waar straten en pleinen opengaan deze klimaatadaptiever of klimaatbestendiger terug te leggen, door bijvoorbeeld het afkoppelen van de regenwaterafvoer, vergroenen en/of waterdoorlatende/waterpasserende bestrating terug te leggen (zie ook programma 9).
• De invloed van klimaatverandering stopt niet bij de gemeentegrenzen. We werken daarom nauw samen met andere regiogemeentes, het Hoogheemraadschap van Delfland en het drinkwaterbedrijf via verschillende netwerken. In deze samenwerking wordt besloten hoe de DPRA gelden die beschikbaar gesteld zijn vanuit het rijk worden ingezet in de regio voor concrete projecten in de stad (zoals ‘Klimaatbestendig Wijkpark Transvaal’ en ‘vergroenen versteende wijken’).
• Juist bij klimaatadaptatie is innovatie belangrijk. We houden daarom nauw contact met kennisinstituten zoals VP Delta (innovatieprogramma voor een klimaatbestendige omgeving van het TU Delft).

Circulaire economie
We gaan verder met de uitvoering van de Werkagenda Circulaire Economie (RIS318676 ) en de daarin beschreven projecten. Binnen onze opdrachtgeving en inkoop gaan we door met het stimuleren van circulair e economie via de uitvoering van het actieplan Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen (RIS317940 ). De ambitie is om 60% van de relevante inkooptrajecten circulariteit als criterium wordt meegenomen. Dit was begin 2025 nog 50%.

Binnen het onderdeel grondstoffentransitie en circulair ondernemerschap vanuit de werkagenda gaan we onder meer verder met projecten vanuit het grondstoffenplan ( RIS310284) en de ontwikkeling van een circulair ambachtscentrum. Door vraag en aanbod te koppelen, en waar nodig een bewerkingsstap toe te voegen, gaan we huishoudelijke grondstofstromen steeds vaker lokaal en hoogwaardiger inzetten.
We ondersteunen ondernemers bij de verandering naar een circulaire bedrijfsvoering via het programma verduurzaming MKB (RIS321510 ). Ook zetten we in op nieuwe circulaire ondernemers naar de stad via het Impact City programma. Binnen het onderdeel Circulair bouwen gaan we uitvoering gev en aan het beleid voor Toekomstbestendig Bouwen (RIS321843) en Manifest Het Nieuwe Normaal (RIS321486 ).

Voedsel
Vanuit de geactualiseerde voedselstrategie zetten we ons in voor het toegankelijk maken van gezond, lokaal, duurzaam en plantaardig voedsel met als doel mens, dier en natuur gezond te houden. Dit doen wij voor en met inwoners en ondernemers van onze stad door te stimuleren en faciliteren, educatie en zelf het goede voorbeeld te geven. In 2026 gaan we de volgende activiteiten uitvoeren:

• Samenwerking van verschillende partijen in de stad stimuleren op verschillende onderwerpen rond duurzaam en gezond eten en drinken;
• Ondersteunen van nieuwe of bestaande voedselverbindingsplekken via een (stadslandbouw)loket en beschikbaar stellen van middelen en informatie;
• Uitdelen van fruitstruiken en –bomen aan bewoners;
• Stimuleren van een duurzame menukaart bij de Haagse horeca met (meer) plantaardig en producten uit het seizoen en minder verspilling;
• Duurzame kookworkshops voor verschillende doelgroepen organiseren;
• In het eigen bedrijfsrestaurant standaard een smaakvol broodje met plantaardig beleg aanbieden.

Verduurzaming van woningen
De gemeente geeft uitvoering aan het actieprogramma opknappen en isoleren, ook wel de ‘EFG-aanpak’ en ‘stadsrenovatie’ genoemd (RIS314778 en RIS316094 ), zoals hiervoor beschreven bij de activiteit energietransitie. Naast de Enecomiddelen die hiertoe worden ingezet, zijn er verschillende Rijksmiddelen voor deze opgave beschikbaar, namelijk vanuit Lokale Aanpak Isolatie van het Nationaal Isolatieprogramma (LAI-NIP), vanuit het Volkshuisvestingsfonds (VHF) en energiearmoede-middelen.  

Vanuit de regeling Lokale Aanpak Isolatie van het Nationaal Isolatieprogramma is er € 18,6 mln. beschikbaar voor het isoleren van ruim 8.400 woningen in particulier bezit. Het gaat om woningen met een slecht energielabel (D, E, F of G) en een WOZ-waarde onder het gemeentelijk gemiddelde. De middelen zijn beschikbaar voor de periode van 2022 tot en met 2028. In 2025 doet de gemeente een aanvraag voor de derde tranche. Met ontvangst van deze extra middelen zal er in totaal een bedrag van €25,4 mln. beschikbaar zijn voor in totaal ruim 12.000 woningen. Een deel van de middelen is uitsluitend bestemd voor een doe-het-zelf regeling. In 2026 zet de gemeente de middelen uit de Lokale Aanpak Isolatie van het Nationaal Isolatieprogramma in op:

• Straataanpakken;
• Kortingsvouchers voor isolatiemaatregelen; zowel voor eigenaar-bewoners die de maatregelen door een aannemer laten uitvoeren, als voor doe-het-zelvers;
• Isolatie en verbetering van woningen in gemengde VvE's, via een subsidieregeling voor particulier woningbezit in VvE's waar ook sprake is van corporatiebezit;
• Stadsrenovatie met inzet van aannemers die via aanbesteding geworven zijn;
• Expertise, communicatie en advies.

Vanuit het Volkshuisvestingsfonds (VHF) zijn door de Rijksoverheid middelen beschikbaar gesteld voor verschillende projecten in Den Haag. Zo is er voor de periode 2024-2034 € 28 mln. beschikbaar (incl. 30% gemeentelijke cofinanciering) voor het isoleren, renoveren en verbeteren van circa 1.750 woningen in Den Haag Zuidwest (zie 'gunning Volkshuisvestingsfonds 2023', RIS318082 ). Voor diezelfde periode is er ook circa € 14 mln. beschikbaar (ook inclusief 30% cofinanciering) voor 1.000 woningen in Laak Centraal (zie 'gunning Volkshuisvestingsfonds 2024', RIS319468 ). Over de cofinanciering VHF en bestemming LAI-NIP is begin 2025 door de raad een besluit genomen (zie ‘Voorstel van het college inzake Cofinanciering en besteding Rijksmiddelen voor het verbeteren, isoleren en onderhouden van woningen in de stad’ RIS321219 ).

Daarnaast zijn er na de meest recente aanvraag Volkshuisvestingsfonds middelen toegekend voor stadsvernieuwing in Den Haag Zuidwest en stadsrenovatie in Rustenburg-Oostbroek (RIS320884 ). Wanneer de Raad een positief besluit neemt ten aanzien van de benodigde 30% cofinanciering, zal er voor dit project een bedrag van circa € 15 mln. (incl. gemeentelijke cofinanciering) beschikbaar zijn gedurende de periode 2025-2035.
De gemeente zet de middelen uit de drie succesvolle aanvragen van het Volkshuisvestingsfonds als volgt in:

• Voor isolatie en verbetering van woningen in gemengde VvE’s in Den Haag Zuidwest, via een subsidieregeling voor ca 1.000 woningen in particulier bezit in VvE’s waar ook sprake is van corporatiebezit;
• Voor het isoleren, verbeteren en renoveren van vooroorlogse woningen in kleine VvE's in particulier bezit. Dit als onderdeel van de stadsrenovatie in Moerwijk-Noord (750 woningen), Laak Centraal (1.000 woningen) en Rustenburg-Oostbroek (67 woningen);
• Stadsvernieuwing in Zuidwest;
• Voor ambtelijke en externe inzet, expertise, communicatie en advies.

Energiearmoede
In 2026 zetten we de energiearmoede-aanpak voort. De aanpak bestaat uit projecten die zich richten op energiebesparing bij inwoners met een laag inkomen en een hoge energierekening, die vaak in een slecht geïsoleerde woning wonen. Het Rijk heeft middelen beschikbaar gesteld voor het bestrijden van energiearmoede. De commissiebrief 'Aanpak energiearmoede en inzet tweede tranche Rijksmiddelen' (RIS315254 ) en in het raadsvoorstel ‘Besteding derde tranche SPUK-middelen aanpak energiearmoede’ (RIS318694 ) is de energiearmoede-aanpak nader beschreven.

Geluidsanering
Voor het project Woningverbetering Verkeersgeluid werkt de gemeente aan het verbeteren van de leefbaarheid in woningen waar de geluidsbelasting te hoog is. Er wordt gewerkt met zogenaamde saneringslijsten, waarop woningen staan, die in aanmerking komen voor isolatiemaatregelen. Voor deze saneringslijsten is een subsidie ontvangen van het Rijk voor het maken van een saneringsprogramma, het onderzoek en de begeleiding. Aan de hand van saneringsprogramma's wordt er voor de uitvoering gebruik gemaakt van externe expertise in de vorm van adviseurs en aannemers. Deze uitvoeringskosten worden volledig gefinancierd door een subsidie vanuit het Rijk. In 2024 is het eerste subcluster goedgekeurd door Bureau Sanering Verkeerslawaai (BSV), die werkt in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (RIS318624 ). In 2025 heeft BSV nog eens zeven subclusters goedgekeurd. Dit betekent dat de gemeente voor ruim 1.000 woningen subsidie heeft ontvangen om de geluidsbelasting te onderzoeken. In 2025 heeft dit onderzoek bij ongeveer 400 woningen plaatsgevonden, in 2026 verwachten we de overige ruim 600 woningen te onderzoeken. In 2026 wordt ook gestart met de uitvoering van geluidsaneringsmaatregelen bij de 400 woningen die in 2025 onderzocht zijn. Dit alles is afhankelijk van de doorlooptijden van BSV en de situatie van de betreffende woningen.

In 2026 is € 9,9 mln. beschikbaar op de activiteit Duurzaamheid. Voor € 0,8 mln. zijn subsidiabele kosten ten behoeve van sanering verkeerslawaai en lokale aanpak isolatie begroot. Voor overige duurzaamheidstaken (o.a. bijdrage klimaatfonds, operatie steenbreek en Climate City Contract) is € 2,9 mln. begroot. Circa € 4,6 mln. heeft betrekking op personeelskosten. Daarnaast is een storting van € 1,0 mln. vanuit de stichting Holdingfonds Economische Investeringen Den Haag (HEID) in het Duurzaamheidsfonds VvE’s Den Haag C.V. begroot. Ten slotte is er voor € 0,6 mln. aan subsidieverstrekking begroot.

In 2026 is € 1,8 mln. op de activiteit Duurzaamheid aan opbrengsten begroot. De opbrengst heeft voor € 0,8 mln. betrekking op ontvangen subsidies (sanering verkeerslawaai en lokale aanpak isolatie). Verder heeft € 1,0 mln. betrekking op een onttrekking uit de reserve Revolverende investeringsmiddelen.

Een gezonde, schone en duurzame stad voor mens, natuur, dier en milieu. Om dit te bereiken willen wij: de lucht- en bodemkwaliteit verbeteren; het verkeersgeluid en de stikstofeffecten beperken; de gemeentelijke CO2 uitstoot verminderen en de energietransitie stimuleren en faciliteren.

Stikstofaanpak
De stikstofaanpak valt onder de verantwoordelijkheid van het Rijk en de provincies. Wij blijven in gesprek over de ontwikkelingen en ons Haagse belang daarbij te behartigen. Binnen de gemeentelijke kaders wordt ook gezocht naar maatregelen, die een bijdrage kunnen leveren. Deze ruimte is echter vrij beperkt. Zo zijn er ZE-zones ingevoerd en worden de mogelijkheden onderzocht voor walstroom. Daarnaast gaan we de mogelijkheden (en effecten) van emissieloos bouwen onderzoeken, hetgeen ook benoemd wordt als landelijke maatregel. Dit past ook binnen het gemeentelijke beleid omtrent toekomstbestendig wonen.

Luchtkwaliteit
In 2026 gaan we de volgende activiteiten uitvoeren:

• Het ontmoedigen van minder houtstook door voorlichting te geven over de schadelijke rook die vrijkomt bij houtstook;
• Het opstellen van de jaarlijkse rapportage over de luchtkwaliteit;
• Voortzetten van uitvoering van maatregelen uit het Schone Lucht Akkoord (RIS304354 ), zoals verschonen eigen wagenpark, citizen science, aanpak hoog gevoelige groepen.
• Het uitbreiden van de zero-emissiezone in het centrum naar de kuststrook. 

Geluid
In 2026 wordt een start gemaakt met het opstellen van de EU-geluidkaarten en de BasisGeluidEmissie (BGE). Deze moeten in 2027 worden vastgesteld. Ook loopt de uitvoering van het actieplan geluid 2025-2029 (RIS321412 ) door in 2026, waarbij o.a. de volgende acties worden uitgevoerd, verlagen maximumsnelheid van gebiedsontsluitingswegen naar 30 km/u, aanbrengen stillere wegdekken en toepassen van gevelisolatie project.

Omgevingsdienst Haaglanden

Ook in 2026 verzorgt de Omgevingsdienst Haaglanden voor Den Haag milieu-uitvoeringstaken (vergunningverlening, toezicht en handhaving). Daarnaast verzorgt de Omgevingsdienst Haaglanden voor Den Haag en de specialistische advisering op het gebied van milieu en Ruimtelijke Ordening. De deelnemersbijdrage 2026 voor Den Haag is € 8.3 mln. Hiervan is € 8.1 mln. voor de uitvoering van de milieu-uitvoeringstaken en advies en € 0.2 mln. is gereserveerd voor de uitvoering van het Koersplan 2024-2028 (RIS322184 ).

Laadinfra
Naast het regulier beheer en onderhoud breiden we het publieke laadnetwerk uit met een gebalanceerde mix van openbare laadmodaliteiten (bekend als de ‘Haagse laadmix’) volgens de Herijking openbare laadinfrastructuur voor personenauto’s (RIS316608 ). Eind 2025 wordt een nieuwe herijking aan de raad aangeboden. We gaan in 2026 de volgende opgaven uitvoeren:  

• Het jaarlijks verder uitbreiden van het laadnetwerk; gestreefd wordt naar de plaatsing van gemiddeld circa 400 nieuwe openbare laadpalen per jaar in verschillende delen van de stad;  
• Het onderzoeken van locaties voor nieuwe laadpleinen;  
• Het realiseren van (kortparkeer-) snellaadplekken;
• Het vervangen en aanpassen van laadpalen die verouderd zijn.

Bodembescherming en bodemsanering
In het kader van het Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond (RIS299493 ) beheert de gemeente vier eeuwigdurende saneringsopgaven (de gasfabrieksterreinen Binckhorst en Gaslaan en de voormalige stortplaatsen Puinduinen en Westduinpark) en worden lopende saneringsopgaven op basis van de monitoringsresultaten afgerond. In 2026 gaan we de volgende activiteiten uitvoeren:  

• Het onderzoeken of de eeuwigdurende beheersing (onttrekking grondwater) voor de locatie De Verademing (voormalig gasfabrieksterrein Gaslaan) geëxtensiveerd kan gaan worden.
• Er lopen 10 tijdelijke saneringsopgaven, waarvan naar verwachting (als de monitoringsresultaten dat toelaten) vijf saneringsopgaven in de periode 2026-2029 zullen worden afgerond.

In 2026 is € 20,3 mln. beschikbaar op de activiteit Milieubeleid, milieubeheer en luchtkwaliteit. Circa € 3,5 mln. heeft betrekking op personele kosten, waarvan € 0,3 mln. subsidiabel is met CDOKE. Voor de deelnemersbijdrage Omgevingsdienst Haaglanden is € 7,4 mln. begroot. Daarnaast is er € 5,8 mln. begroot aan het beheer en onderhoud van walstroominstallaties en openbare laadinfra. Voor bodembescherming en -saneringen is € 1,1 mln. begroot. Overige budget ten behoeve van milieu is circa € 2,5 mln., waarvan € 1,4 mln. voor de milieuzone en omruilregeling.

De totale opbrengst bedraagt € 5,1 mln. Hiervan heeft € 4,7 mln. betrekking op de opbrengsten vanuit laadinfra en walstroom. Daarnaast heeft € 0,3 mln. betrekking op de ontvangen subsidies voor klimaat- en energiebeleid (CDOKE). Ten slotte is er € 0,1 mln. aan milieuleges begroot.

De gemeente Den Haag streeft naar een duurzame basisvorming voor kinderen en jongeren van 2 tot 16 jaar. We willen hen helpen bewuste keuzes te kunnen maken voor een duurzame samenleving. Dit doen we door hun kennis en vaardigheden op het gebied van natuur en milieu te vergroten en door hen rijke, betekenisvolle ervaringen te bieden, waarbij de verbinding tussen binnen- en buitenschools leren centraal staat.

Natuur- en milieueducatie richt zich op leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs en op kinderen in de kinderopvang.

We bieden scholen en kinderopvanginstellingen kosteloos educatief lesmateriaal aan dat zowel aansluit bij de belevingswereld en leerbehoeften van de leerlingen als bij de kerndoelen binnen het onderwijs én de grote vraagstukken van deze tijd. In samenwerking met inspirerende partners bieden we een divers en actueel aanbod aan gastlessen, excursies en projecten rond thema’s groen en biodiversiteit, water, klimaat en energie, afval en grondstoffen en voedsel.

• Voor elke leeftijd in het primair en voortgezet onderwijs hebben wij een verrassend en inspirerend aanbod waarmee kinderen een ervaring opdoen die zij niet snel vergeten.
• De inzet is om ook dit jaar met ons aanbod 26.290 Haagse leerlingen te bereiken (waarvan ca. 23.400 leerlingen van 186 scholen voor primair onderwijs en 2.890 leerlingen van 56 scholen voor voortgezet onderwijs). We monitoren ons bereik en passen het aanbod waar nodig aan en betrekken daarbij leerkrachten en docenten.
• Ruim 91% van de scholen in het primair onderwijs en ruim 54% van de voortgezet onderwijs-scholen in de stad neemt één of meerdere producten af.  
• Een rijke educatieve omgeving draagt bij aan de kansen van kinderen. We breiden daarom ook ons aanbod voor VVE-kinderen (voor- en vroegschoolse educatie) verder uit.
• 3.200 Haagse basisschoolkinderen met hun leerkrachten uit de groepen 7 & 8 komen voor een natuurwerkweek naar Buitencentrum School in Bos.
• We verkennen de mogelijkheden voor uitbreiding van de Duurzame Masterchef, de succesvolle kookwedstrijd waarmee we middelbare scholieren bewustmaken van gezond en duurzaam voedsel.   

In 2026 besteedt de gemeente circa € 5,0 mln. aan de uitvoering van het natuur- en milieueducatieprogramma. Hiervan betreft € 2,9 mln. voor personeelskosten. Voor het onderhoud van educatieve tuinen en de Heemtuin in het Zuiderpark is € 1,2 mln. begroot. Voor diverse projecten (zoals onderwijs gerelateerde projecten) is € 0,5 mln. begroot. Ten slotte is voor School in Bos € 0,4 mln. begroot.  

Van de scholen wordt voor het bezoek aan School in Bos een bijdrage van € 0,4 mln. ontvangen.