Stadsontwikkeling en wonen

We willen de kust verbeteren door verdere invulling te geven aan diverse projecten binnen de activiteit
De Kust Gezond. Ons doel is om de (fysieke) ontwikkelingen van de kust voort te zetten en te verbeteren, in samenwerking met ondernemers en eigenaren.

We gaan verschillende projecten realiseren, uitvoeren, en ontwikkelen binnen de activiteit De Kust Gezond. We zullen de samenwerking met ondernemers en eigenaren voortzetten om gezamenlijk de
aantrekkelijkheid van de kust(gebieden) te verhogen. Projecten zijn de Middenboulevard, de Pier en het Kurhaus en Kijkduin.

Op deze activiteit worden alleen kapitaallasten begroot ten behoeve van de financiële dekking van investeringen.  

Met het actieve grondbeleid wil de gemeente Den Haag de ambities op het gebied van ruimtelijke en sectorale ontwikkeling waarmaken. Dit gebeurt onder andere via locatie- en gebiedsontwikkeling, zoals het bouwen van betaalbare woningen, het aantrekkelijk inrichten van de openbare ruimte en het realiseren van voorzieningen. De gemeente speelt hierbij een actieve rol in de ontwikkeling van grond en vastgoed. Het grondbeleid is een belangrijk middel om in te spelen op de groeiende behoefte aan woningen, duurzaamheid en economische ontwikkeling. De gemeente streeft naar een inclusieve stad, met voldoende betaalbare woningen en een hoogwaardige leefomgeving voor iedereen.

Actief grondbeleid houdt in dat de gemeente Den Haag grondposities verwerft, deze bouw- en woonrijp maakt en vervolgens de grond uitgeeft. Het woonrijp maken, zoals het aanleggen van wegen, groen en nutsvoorzieningen, is een integraal onderdeel van de gebieds- of locatieontwikkeling. Dit gebeurt volgens het projectdocument en de bijbehorende grondexploitatie, waarin niet alleen de kosten en opbrengsten, maar ook de risico’s zijn opgenomen en afgedekt.

De bouwgrondexploitaties richten zich op de uitgifte van gronden die door de gemeente bouwrijp zijn gemaakt. De gemeente heeft tientallen bouwgrondexploitaties. In 2026 worden in onderstaande gebieden concrete stappen gezet om de doelen te behalen. De afzonderlijke projecten worden via MPG, GRIP en voortgangsrapportages gerapporteerd.

Bouwgrondexploitaties: Gebiedsontwikkeling CID (stadsdelen Centrum, Haagse Hout en Laak)
In het CID worden momenteel verschillende bouwgrondexploitaties uitgevoerd. Zo zijn twee woontorens in afronding op het Koningin Julianaplein, met 396 woningen en commerciële ruimten op maaiveldniveau. Inrichting van het plein start nadat het gebouw klaar is. Verder wordt gewerkt aan kantoren op de voormalige locatie van het Koninklijk Conservatorium. Het nieuwe hoofdkantoor van de ANWB en het Rijkskantoor zijn onderdeel van dit project. De bouw van het ANWB-kantoor is gestart, voor het Rijkskantoor is een grondreserveringsovereenkomst afgesloten welke uiterlijk in 2026 in een uitgifte overeenkomst omgezet kan worden . Ook binnen de bouwgrondexploitatie Spuikwartier worden werkzaamheden verricht.

Bouwgrondexploitaties: Gebiedsontwikkeling Zuidwest (stadsdeel Escamp).
In Dreven, Gaarden, Zichten worden 1.778 woningen gesloopt, 5.500 nieuwe woningen gebouwd en 292 woningen gerenoveerd. Daarnaast wordt bijna 11.000 m2 aan bedrijfsruimte en maatschappelijke voorzieningen gerenoveerd en toegevoegd. In 2026 wordt verwacht gestart te zijn met de nieuwbouw in De Dreven 1b en 1c, 1d, Ruimzicht en Zichten 2. Voor de rest wordt binnen alle de drie gebieden verder gewerkt aan verdere planontwikkeling en wordt verwacht dat in 2026 de omgevingsvergunningen voor Zichten 7, Dreven 2A en Gaarden 1 aangevraagd kunnen worden.

Het project Assumburgweg (of ‘Levels’) bij station Moerwijk omvat circa 548 woningen, 4.500 m ² commerciële functies en parkeervoorzieningen. Voor dit project lopen nog juridische procedures. Naar verwachting komt er in 2026 duidelijkheid over de mogelijkheid tot realisatie van het project.

De Twickelstraat wordt getransformeerd met een nieuwe school, een gezondheidscentrum met maatschappelijk vastgoed in de plint en 35 sociale huurwoningen erboven. De omgevingsvergunning voor het gezondheidscentrum met de sociale huurwoningen erboven wordt in 2026 aangevraagd, zodat de bouw in datzelfde jaar van start kan gaan. De transformatie van het behouden deel van het schoolgebouw wordt naar verwachting vanaf de tweede helft van 2026 opgepakt. Hier wordt een bedrijfsverzamelgebouw gerealiseerd.

Bouwgrondexploitaties: Gebiedsontwikkeling Binckhorst (stadsdeel Laak)
In dit gebied zijn verschillende bouwgrondexploitaties in uitvoering. Van de grondexploitatie Trekvlietzone is het bouwplan BinckCityPark 1 ^e fase opgeleverd en The Blox in aanbouw. De grondexploitatie Trekvlietzone beslaat meerdere projecten (zowel bouwplannen als openbare ruimte). De doorlooptijd is verlengd naar 2034 (in de herziening).

Bouwgrondexploitaties: Bestaande stad

• In stadsdeel Haagse Hout wordt het winkelcentrum Duinzigt/Willem Royaardsplein herontwikkeld. Doel hiervan is het realiseren van woningen en het inrichten van de openbare ruimte. Ook wordt in Haagse Hout gekeken naar de ontwikkelmogelijkheden van het Stationskwartier Mariahoeve door o.a. transformatie van het Aegoncomplex.
• In stadsdeel Laak wordt actief grondbeleid gevoerd op meerdere grondexploitaties, waaronder Petroleumhaven. Aan de oostzijde van de Petroleumhaven (kavel A en B) wordt nog druk gebouwd en de laatste kavel (E) zal gegund worden aan een marktpartij. Nagenoeg alle kavels in Laakhaven West zijn uitgegeven. De grondexploitatie zal naar verwachting in 2026 zijn afgesloten.
• In Leidschenveen-Ypenburg is een grondexploitatie opgesteld voor het project betreffende de verplaatsing van woonwagenbewoners van de Energiestraat. Deze bewoners krijgen een nieuwe standplaats aan de Henri Faasdreef, 1e fase. In 2026 wordt gewerkt aan de uitvoering en oplevering van de standplaatsen aan de Henri Faasdreef voor de woonwagens en voltooien van de uitplaatsing op de Energiestraat. De gebiedsontwikkeling voor de GAVI-kavel wordt in 2026 verder vormgegeven. Voor deel 1a (waar de tramremise komt) wordt het definitief ontwerp verder uitgewerkt, inclusief de ontsluiting via de Guldenlaan. De planvorming voor de remise-kavel (1a) en de rest van de GAVI-kavel (1b) vindt gecoördineerd plaats. Vandaar dat parallel is gewerkt aan de Nota van Uitgangspunten (NvU) voor het resterende deel (GAVI-kavel 1b) dat bestemd is voor een nieuw bedrijventerrein. Na vaststelling van de NvU volgt in 2026 het ontwerp-omgevingsplan voor de GAVI-kavel 1b.
• In stadsdeel Loosduinen wordt in 2026 verder gewerkt aan de grondexploitatie Cornelie van Zantenstraat en de gebiedsontwikkeling in Vroondaal waar circa 2.150 woningen worden gerealiseerd tot naar verwachting in 2028 en een kwaliteitsimpuls voor het Landschapspark Madestein. 
• In stadsdeel Scheveningen wordt actief grondbeleid gevoerd op een viertal grondexploitaties: het ontwikkelen van het voormalige Norfolkterrein, het Noordelijk Havenhoofd, de Noordboulevard en het Dr. Lelykade bedrijvengebouw.
• In stadsdeel Segbroek wordt middels de grondexploitatie Energiekwartier Regentesse Zuid een voormalig gemeentelijk industrieterrein getransformeerd naar centrum stedelijk woon-werkmilieu en een groot sport- en recreatiepark.

De totale lasten bedragen voor 2026 ca. € 40 mln. en de baten ruim € 37 mln. In de Meerjarenprognose Grondexploitaties is de meerjarenbegroting van de grondexploitaties toegelicht, zie RIS322704. De lasten voor de jaarschijf 2026 bedragen per gebied:

• Bestaande stad             €  20    mln.
• Zuidwest                 €  10,4 mln.
• CID                    €   7,2  mln.
• Binckhorst                €   2,1 mln.    

Het faciliterend grondbeleid van de gemeente Den Haag is erop gericht om ruimtelijke en sectorale ambities te realiseren via locatie- en gebiedsontwikkeling. De nadruk ligt hierbij op samenwerking met marktpartijen en het ondersteunen van particuliere initiatieven. Met dit beleid wil de gemeente bijdragen aan een inclusieve stad, met voldoende betaalbare woningen en een hoogwaardige openbare ruimte. Daarnaast is duurzaamheid een belangrijk uitgangspunt: Den Haag streeft ernaar om in 2030 klimaatneutraal te zijn. Meer informatie over het grondbeleid is te vinden in de Nota Grondbeleid 2024 (RIS319970).

Om de doelen van het faciliterend grondbeleid te bereiken, neemt de gemeente in algemene zin de volgende acties:

• Samenwerking met Ontwikkelaars: de gemeente werkt nauw samen met projectontwikkelaars en investeerders om (gezamenlijk) locaties te ontwikkelen. Dit omvat het afstemmen van plannen en het faciliteren van vergunningen.
• Ruimtelijke Ordening: de gemeente zorgt voor ruimtelijk beleid, waarbij rekening wordt gehouden met de behoeften van de stad op de lange termijn.
• Betaalbare Woningen: de gemeente kan eisen stellen aan ontwikkelaars om een percentage betaalbare woningen op te nemen in nieuwbouwprojecten.
• Duurzaamheid: Den Haag kan duurzaamheid bevorderen door eisen te stellen aan energiezuinige bouw en groene daken.
• Participatie van Bewoners: de gemeente kan bewoners betrekken bij de ontwikkeling van hun woonomgeving. Dit kan via inspraakavonden, burgerpanels en co-creatie.
• Innovatie en Experimenten: de gemeente kan ruimte bieden voor innovatieve woonconcepten, zoals wooncoöperaties en wooncorporaties. Ook kan de gemeente experimenteren met nieuwe vormen van grondbeleid.

Hieronder een toelichting op een aantal projecten waaraan in 2026 wordt gewerkt en waarbij de gemeente vanuit het grondbeleid een faciliterende rol heeft. De afzonderlijke projecten worden via de GRIP-rapportage, de Meerjarenprognose Grondexploitaties (hierna: MPG) en de voortgangsrapportages CID/Zuidwest/Binckhorst gerapporteerd.

Faciliterend grondbeleid: CID

• De Waldorp Four betreft woningbouw voor 1.175 woningen met 490 m ² commerciële ruimte. Voor dit project is de omgevingsvergunning sinds eind mei 2022 onherroepelijk. Dit project is eind 2024 in uitvoering gegaan. Geplande oplevering is Q3 2028. 
• The Grace omvat 1.304 woningen met 2.000 m ² commerciële ruimte. Start bouw heeft in april 2025 plaatsgevonden. Geplande oplevering is Q4 2029.
• De herontwikkeling van het voormalig ministerie van Sociale Zaken (SoZa) betreft 1.598 woningen in combinatie met kantoren en commerciële ruimte. Het bestemmingsplan en het beeldkwaliteitsdocument zijn eind 2023 door de raad vastgesteld. Tegen deze vaststelling is hoger beroep aangetekend bij de Raad van State. De openbare ruimte wordt deels door de gemeente en deels door de ontwikkelaar aangelegd. Er is de afgelopen tijd gewerkt aan een Programma van Eisen en een schetsontwerp dat eind 2025 zal worden vastgesteld. Naar verwachting zal het Voorlopig Ontwerp in Q1 2026 in procedure worden gebracht.
• Het Planuitwerkingskader (PUK) voor de herontwikkeling van Bezuidenhoutseweg 50-58 (RIS314089) is in 2023 vastgesteld. Het plan betreft een combinatie van kantoren, horeca en hotelkamers. De gemeente werkt aan de beantwoording van zienswijzen en het verlenen van de omgevingsvergunning. De verwachting is een start bouw eind 2025 met een doorlooptijd tot 2028.

Faciliterend grondbeleid: Zuidwest

• De Venen is een gebiedsontwikkeling van de Wijkontwikkelingsmaatschappij Den Haag Zuidwest en Hof Wonen, die na de vernieuwing circa 1.340 woningen en circa 700 m ² BVO voorzieningen zal huisvesten. Het jaar 2026 zal primair in het teken staan van afstemming van de planontwikkelingen van de deelprojecten en het voorlopig ontwerp voor de openbare ruimte.
• Aan de Schaloenstraat vindt herontwikkeling van circa 570 appartementen plaats met 222 appartementen in de sociale huur (Staedion) en circa 340 in de vrije sector voor de woningcorporatie. Na de oplevering in Q4 2025 staat het jaar 2026 vooral in het teken van de oplevering van de (af)bouw van fase 2. Daarnaast wordt in 2026 ook gewerkt aan het ontwerp van de openbare ruimte rond het project en het aanbesteden van het gemeentelijke deel voor de herinrichting van de Hillenraadweg en Lichtenbergweg.

Faciliterend grondbeleid: Bestaande Stad

• Stadsdeel Haagse Hout: Haag Wonen wil haar bezit in Mariahoeve grootschalig renoveren. Onderzocht wordt of daarbij mogelijkheden zijn tot verdichten (Roggekamp, Diamanthorst-Robijnhorst). De haalbaarheid van optoppen in combinatie met een aardgasvrije energieoplossing wordt onderzocht. De eigenaar van het winkelcentrum Mariahoeve werkt aan een plan voor het moderniseren en verduurzamen van het winkelcentrum. Het toevoegen van woningen is onderdeel van de ontwikkeling. In het PUK zijn de uitwerkingskaders vastgesteld. Er wordt in 2026 gewerkt aan een anterieure overeenkomst en een ontwerp voor herinrichting van de openbare ruimte. De eigenaar van de oude KPN-locatie Koningin Sophiestraat werkt aan een plan voor herontwikkeling van de locatie. Het plan bevat sloop van de huidige bebouwing en de realisatie van circa 85 woningen in nieuwbouw. In een bouwenvelop zullen de uitwerkingskaders worden vastgelegd.
• In stadsdeel Laak wordt aan twee projecten gewerkt waarbij circa 425 woningen gerealiseerd worden; één woontoren aan de Neherkade 1 en één woontoren aan de Slachthuislaan/Neherkade. In 2026 wordt de start bouw voorbereid.
• In stadsdeel Leidschenveen-Ypenburg: voor het Madeliefveld is de ontwikkeling van 250 sociale huurwoningen nieuw leven ingeblazen. De verwachting is dat, na vaststelling van de bouwenvelop, de startbouw in 2026 zal plaatsvinden.
• In stadsdeel Loosduinen: De Verkenning Driehoek Loosduinen (RIS299347) is het uitgangspunt. Voor een goede inbedding van het gebouw in de omgeving wordt ook de openbare ruimte op het Colijnplein meegenomen in de planvorming. Startbouw is voorzien eind 2026. Voor Vroondaal zal Vroondaal-Zuid IIA (A1 en A2) in 2026 gestart worden met de bouw van 25 woningen. In samenwerking met de gemeente Westland wordt in 2026 verder gewerkt aan een volwaardige en verkeersveilige verkeersontsluiting van de nieuwe woongebieden Vroondaal, Westmade-Noord (gemeente Westland) en in de toekomst Parnassia. Daarbij is oog voor een goede landschappelijke inpassing van de maatregelen.
• In stadsdeel Scheveningen: Na vaststelling van het PUK Saffier Huize Royal (Rusthoekstraat 38/Scheveningseweg) en het doorlopen van de BOPA-vergunningsprocedure vindt in 2026 de start bouw plaats.
• In stadsdeel Segbroek is het PUK Weigeliaplein in 2024 verworpen door de raad, waarna 2025 in het teken stond van mediation tussen alle betrokkenen en nieuwe planvorming. In de loop van 2025 is  het project opnieuw worden gestart op initiatief van Haag Wonen dat doorloopt in 2026. Het pand ‘Sportlaan 600’ (voormalig Rode Kruis/Haga ziekenhuis) is begin 2024 aangekocht ten behoeve van de tijdelijke invulling (minimaal vijf tot maximaal zeven jaar) en de voorbereiding van de herontwikkeling tot woningbouw voor daarna. Voor de woningbouwontwikkeling wordt een NvU opgesteld en de bijbehorende participatie is in uitvoering.

Voor faciliterend grondbeleid is in 2026 € 7,9 mln. aan lasten begroot, waar tegenover € 4,1 mln. baten staan. De kosten die de gemeente maakt voor initiatieven die niet binnen het geldende bestemmingsplan vallen, worden verhaald via een anterieure overeenkomst of een exploitatieplan. Gemeentelijke kosten bij initiatieven die wel binnen de planologische kaders of het bestemmingsplan passen, worden via leges verhaald.
Onderstaand vindt u de verdeling van de lasten 2026 naar de gebieden.

• Algemeen               € 2,3 mln.
• Binckhorst                € 5,1 mln.    
• Zuidwest                 € 0,3 mln.
• Bestaande stad             € 0,2 mln.

Met de activiteit stadsvernieuwing wil de gemeente Den Haag de leefomstandigheden van alle inwoners verbeteren, zodat ze zich kunnen ontplooien en deel kunnen nemen aan de samenleving. In 2040 wonen in Den Haag naar verwachting ongeveer 630.000 mensen, hetgeen 80.000 meer Hagenaars is dan in 2020.

De geplande groei vindt voornamelijk plaats binnen de bestaande stadsgrenzen, met focus op drie ontwikkellocaties: het Central Innovation District (CID), Zuidwest en de Binckhorst. Met deze drie ontwikkellocaties kan voor de komende 20 jaar vanuit een samenhangende visie op wonen, leven, werken, groen, natuur, recreëren, gewerkt worden aan een toekomstbestendige stad. Daarnaast vinden op diverse andere locaties ontwikkelingen plaats (Bestaande Stad).

Tot 2050 gaat in het CID-Binckhorst één van de grootste binnenstedelijke gebiedstransformaties van Nederland plaatsvinden.

Het CID bevindt zich rond de drie grootste Haagse stations: Den Haag Centraal, Hollands Spoor en Laan van NOI. Het wordt een hoog stedelijk centrumgebied met 25.000 extra banen, 20.500 woningen en 640.000 m² kantoorruimte. Duurzaamheid en leefbaarheid zijn hierbij essentieel.

Specifiek voor de Binckhorst hebben we het over circa 7.000 extra woningen bovenop de 5.000 die al gepland (en deels gebouwd) zijn, over bovenwijkse voorzieningen (geothermie, bibliotheek, school voor 0-18 jaar, zwembad en sporthal), voorzieningencluster en aan prettig woon- en werkomgeving gelieerde voorzieningen als basisscholen, horecagelegenheden en (on)bebouwde sportvoorzieningen.

In Zuidwest wordt gewerkt aan een sterk, aantrekkelijk en veerkrachtig deel van de stad. Er komen circa 10.000 nieuwe woningen, 6.500 woningen worden gesloopt en herbouwd, en 8.500 woningen worden gerenoveerd. Hierbij is het doel het verbeteren van de kwaliteit van woningen, meer afwisseling in het type woningen, woonkwaliteit en het woonplezier verbeteren, groen verbeteren, voorzieningen en economische functies toevoegen.

In 2025 wordt de omgevingsvisie Den Haag 2050 vastgesteld door de Raad. Komende jaren wordt na vaststelling van de omgevingsvisie Den Haag 2050 er  gewerkt aan de uitwerking  in gebiedsvisies per  stadsdeel.  Binnen de gebiedsvisies kan er gekozen voor een verder uitwerking in een gebiedsprogramma.   Hiermee zorgen we voor meer regie op de ruimtelijke ontwikkeling van de stad.

Kwaliteitszorg gebiedsontwikkelingen
Continu wordt gewerkt aan de omgevingskwaliteit binnen de stad als geheel en de gebiedsontwikkelingen in het bijzonder. Het concentreert zich op:

• het Team Stadsadviseurs (TSa). Het TSa dient als onafhankelijk adviesorgaan in de tussenruimte tussen beleid en projecten, en adviseert richting de raad en de stad. Elk jaar wordt een jaarplan opgesteld.
• De adviescommissie openbare ruimte (ACOR) maakt, als opzichzelfstaand gremium, jaarlijks een eigen verslag. Vanaf 2025 publiceert zij op haar website ook adviezen over projecten voor de openbare ruimte.
• In 2025 is de  nota Haagse hoogbouw  aan de raad voorgelegd.
• Kwaliteitsteams: het Kwaliteitsteam Den Haag Centraal is in 2025 ingesteld en adviseert over bouwplannen rond CS. Het Kwaliteitsteam Scheveningen heeft zijn werkzaamheden in 2025 beëindigd, er komt nog een evaluatie. Het Kwaliteitsteam Binckhorst adviseert over bouwplannen en toekomstvisies (Vlietlijn, Gebiedsprogramma, Waterfrontpark).
• Opstellen (beeld)kwaliteitsplannen. Als onderdeel van de gebiedsvisies en gebiedsprogramma's worden kwaliteitsplannen vervaardigd. Voor o.a. Mariahoeve, Beatrixkwartier, Binckhorst, laan van NOI en internationale zone worden beeldkwaliteitsplannen opgesteld. Dit dient voor de toetsing van bouwplannen.

Stadsvernieuwing: Gebiedsontwikkeling Centrum Innovation District
In het CID worden per deelgebied toekomstplannen gemaakt. Er worden per deelgebied vier soorten plannen gemaakt: de ontwikkelvisie, het beeldkwaliteitsplan, de ontwikkelstrategie en het buitenruimteplan. Een ontwikkelvisie beschrijft de ruimte, de kwaliteit en de knelpunten die er nu zijn en de ambities voor de toekomst van het gebied. Een beeldkwaliteitsplan beschrijft het toekomstige karakter van de omgeving. Hierin staat hoe de gebouwen (architectuur) en de openbare ruimte eruit moeten zien. Een ontwikkelstrategie beschrijft hoe de gemeente een ontwikkeling gaat uitvoeren. Hierin staan de middelen die de gemeente inzet om een deelgebied te kunnen ontwikkelen. Een buitenruimteplan beschrijft het toekomstige karakter van de openbare ruimte. Hierin staat in grote lijnen hoe de buitenruimte wordt gebruikt, onderhouden en beheerd.

Het gaat om de volgende deelgebieden (in de genoemde RIS-nummers is meer informatie hierover te vinden):

• Deelgebiedsontwikkeling Laakhavens Hollands Spoor (Laak)  
  Zie RIS311821 voor de ontwikkelvisie. De ontwikkelstrategie en het buitenruimteplan zullen in 2025 worden vastgesteld. Na vaststelling van de onderdelen van het toekomstplan door de raad worden de bouwplannen op projectniveau verder uitgewerkt. 
  Tegelijkertijd met het Buitenruimteplan wordt er gewerkt aan het schetsontwerp voor de herinrichting van de openbare ruimte Campuskwartier en Spoorzone HS. Het autoluw maken van de Waldorpstraat-Oost is een belangrijke voorwaarde voor de ontwikkelingen in de Spoorzone HS. 
• Deelgebiedsontwikkeling Den Haag Centraal (Centrum)  
  Zie RIS318431 voor de ontwikkelvisie. Het beeldkwaliteitsplan in mei 2025 vastgesteld door de raad. Er wordt voor dit deelgebied een ontwikkelstrategie opgesteld waarvoor raadpleging met de omgeving plaats zal vinden later dit jaar. Naar verwachting duurt de uitwerking van de ontwikkelstrategie ruim een jaar. De voorkeursvariant van de Schedeldoekshaven wordt opgenomen in de ontwikkelstrategie.
• Deelgebiedsontwikkeling Beatrixkwartier en Bezuidenhout-west (Haagse Hout)  
  De ontwikkelvisie RIS321791 is op 8 mei 2025 in de raad vastgesteld. Het participatietraject voor het beeldkwaliteitsplan en ontwikkelstrategie start na de zomer 2025 .
• Deelgebiedsontwikkeling Laan van NOI (Haagse Hout)  
  Er wordt gewerkt aan de ontwikkelvisie Laan van NOI.

Stadsvernieuwing: Gebiedsontwikkeling Zuidwest
In 2026 worden diverse projecten gestart of voortgezet. Met de plaatsing van de 36 woonunits en de aanpassing van de buitenruimte aan de Genemuidenstraat 208 wordt gestart. Er wordt daarnaast gewerkt aan een toekomstplan voor het bestaande gebouw. Daarnaast zijn er gebiedsontwikkelingen/projecten bij Melis Stokelaan/Leggelostraat/Coevordenstraat (MeLeCo), Knoop Moerwijk en Bedrijventerrein ZKD.

• Loevesteinlaan 355 betreft de herontwikkeling van het voormalige verzorgingstehuis Favente Deo. In opdracht van zorginstelling Florence realiseert een ontwikkelaar op deze locatie een nieuw woon-/zorgcomplex met 144 zorgunits, 298 woningen, waarvan de helft zorgappartementen zijn en een stedelijke plint met bedrijfsruimten op de begane grond. In 2026 wordt naar verwachting met de bouw gestart.
• Apeldoornselaan/Dierenselaan Theresiakerk is de herontwikkeling van de voormalige kerk tot een supermarkt. Hiervoor wordt in 2026 onder het kerkgebouw een ondergrondse parkeergarage gerealiseerd. Op de locatie van de voormalige pastorie komt de entree van de parkeergarage en de bevoorrading van de supermarkt met daar boven 8 zorgwoningen.
• MeLeCo is een herontwikkeling van verouderd bezit van Haag Wonen. Het PUK (RIS319024) is in 2024 vastgesteld en in 2026 wordt door Haag Wonen naar verwachting een BOPA aangevraagd voor de bouw van ongeveer 270 woningen en een mobiliteitshub. Over de realisatie, beheer en exploitatie van de mobiliteitshub worden afspraken gemaakt met Haag Wonen.
• Denekamp is een andere locatie van Haag Wonen in Morgenstond. In 2026 wordt er een plan uitgewerkt voor de sloop van het verouderde bezit en het bouwen van ongeveer 600 woningen en een mobiliteitshub.
• De Ley betreft de realisatie van 330 appartementen en 2100 m ² commerciële ruimte in samenwerking met Hof Wonen voor het aandeel sociale woningen. Het betreft sloop nieuwbouw. Naar verwachting is in 2026 het PUK gereed. Vervolgens wordt de omgevingsvergunning aangevraagd.
• Voor de Steenwijklaan 40 wordt in 2026 verder gewerkt aan het leggen van de basis van een projectdocument voor de ontwikkeling van ongeveer 45 sociale huurwoningen waarvan tenminste 50% wordt aangeboden aan uitstromers uit instellingen binnen de Maatschappelijke Opvang volgens de doelstellingen van Taskforce Huisvesting Zorgdoelgroepen. Het projectdocument wordt begin 2026 vastgesteld.

Oplevering Maestro
Naar verwachting worden de woningen aan de Randveen, Lozerhof (Maestro) in het eerste kwartaal van 2026 opgeleverd.

Stationskwartier Moerwijk
In 2026 zal met de partners verder worden gewerkt aan het Stationskwartier Moerwijk. Hierbij is het uitgangspunt om gezamenlijk de ontwikkeling van de Knoop Moerwijk ter hand te nemen.  

Gebiedsprogramma Morgenstond
In het najaar van 2025 (Q4) wordt gestart met het opstellen van een gebiedsprogramma voor Morgenstond (in navolging op de scope- en ambitiebepaling). Hier wordt in 2026 aan verder gewerkt. Het gebiedsprogramma zal bestaan uit een ontwikkelvisie en een ontwikkelstrategie waarbij per deelgebied in Morgenstond zal worden uitgewerkt hoe de ambities uit de Ambitie en scopebepaling Morgenstond worden gerealiseerd en wordt aangegeven welke ontwikkelingen wanneer zullen plaatsvinden (fasering). Daarnaast maken we inzichtelijk hoe we aan de opgaven werken, wie er aan de opgaven werken en welke rollen en verantwoordelijkheden we binnen het programma onderscheiden. Als laatste laten we zien hoe het gebiedsprogramma gefinancierd zal worden en waar de dekking vandaan komt voor de beoogde ontwikkelingen. Naar verwachting is het gebiedsprogramma medio 2027 gereed.

Gebiedsprogramma Moerwijk
In 2026 wordt gestart met het opstellen van een gebiedsprogramma voor Moerwijk. Met dit gebiedsprogramma sturen we erop dat nieuwe ontwikkelingen minder ad hoc en meer vanuit een samenhangende visie tot stand komen. In het gebiedsprogramma kan op het niveau van het deelgebied worden nagedacht over thema's als groen, buitenruimte en mobiliteit. Het gebiedsprogramma zal als kader dienen voor verdere projecten in Moerwijk.

Gebiedsprogramma Uithof
In 2026 wordt verder gewerkt aan het Gebiedsprogramma Uithof, mede op basis van het participatietraject. De doelstelling van het gebiedsprogramma Uithof is het concretiseren van de abstractere hoofdzaken van het te voeren integrale beleid, zoals verwoord in de Structuurvisie. De ontwikkelvisie geeft inzicht in het toekomstperspectief en concretiseert programmatische ambities, het versterkt bestaande kwaliteiten en ontwikkelt nieuwe kwaliteiten. De ontwikkelstrategie wordt het uitvoeringsdeel van het gebiedsprogramma. Het bevat een voorstel voor fasering, ontwikkelstappen, en daaraan gekoppelde investeringen en benodigde dekking voor structurele lange termijn kosten en afhankelijkheden. Ook kostenverhaal, juridisch-planologische borging van voorgestelde ontwikkelingen en monitoring en evaluatie komen aan de orde.

Stadsvernieuwing: Gebiedsontwikkeling Binckhorst (Stadsdeel Laak)
Doorontwikkeling Binckhorst – Intergemeentelijk Gebiedsprogramma en Wijziging Omgevingsplan
De doorontwikkeling van de Binckhorst is nodig om een verdere transformatie van de Binckhorst naar een afgeronde, integrale stadswijk met een goede mix van wonen, werken, groen en voorzieningen mogelijk te maken. De verstedelijkingsopgave vraagt om toevoeging van extra woningen en aanleg van de Vlietlijn (Hoogwaardige Openbaar Vervoerlijn). Het doel is om een robuuste stadswijk te creëren die door middel van de HOV goed is ingebed in de stad en regio. Om 7.000 tot 8.000 extra woningen met alle bijbehorende (maatschappelijke) voorzieningen, openbare ruimte en werkgelegenheid te kunnen toevoegen en de HOV te kunnen realiseren, is een gewijzigd Omgevingsplan nodig. Dit proces is gestart door het opstellen van een Intergemeentelijk Gebiedsprogramma Doorontwikkeling Binckhorst en Vlietlijn (IGP). Na vaststelling wordt het Gebiedsprogramma Binckhorst het ruimtelijk-functioneel kader dat de basis vormt voor het in 2026 te wijzigen omgevingsplan, dat aansluitend wordt voorgelegd aan de Raad.

Stadsvernieuwing: Bestaande stad

• In stadsdeel Haagse Hout heeft het project Isabellaland als doel de woonwagenlocatie uit te breiden (RIS318914). Hiermee samenhangend wordt gewerkt aan een ontwerp voor de openbare ruimte en versterken van de ecologische hoofdstructuur. Start bouw is naar verwachting in de 2e helft van 2026. In 2025 is het ambitiedocument Mariahoeve vastgesteld door de gemeenteraad. In 2026 wordt het ambitiedocument uitgewerkt tot een gebiedsprogramma voor Mariahoeve. Aan de Hofzichtlaan-Het Kleine Loo wordt gewerkt aan een plan voor 56 woningen (sociale huur). Naar verwachting wordt hier in 2026 gebouwd.
• In stadsdeel Laak is in 2026 start bouw van het plan voor de Schaapherderstraat door Hof Wonen. De woningen worden in drie fases in uitvoering gebracht. De gemeente start het woonrijp maken direct na oplevering van elke fase. Verder wordt gebouwd aan 65 sociale huurwoningen aan de Stuwstraat. De oplevering wordt eind 2026 verwacht. Voor de Trekweg is de planning begin 2026 te starten met slopen en de nieuwbouw van circa 99 sociale huurwoningen te starten in het 3e kwartaal van 2026.
• In stadsdeel Leidschenveen-Ypenburg wordt in 2026 voor de A4 Vlietzone een integraal gebiedsprogramma met planMER opgesteld, als basis voor een nieuw omgevingsplan. Bij de Wandelganger wordt  in 2026 verder gewerkt aan het plan om ongeveer 550 sociale, middeldure en vrije sector huurwoningen te bouwen.
• In stadsdeel Loosduinen z ijn diverse ontwikkelingen gaande. De plannen voor Kijkduin Binnen-Hoek Wijndaelerweg voor de bouw van woningen (sociaal) en de realisatie van openbare parkeerplaatsen worden verder uitgewerkt. Haag Wonen wil haar bezit in de Notenbuurt (141 woningen) herontwikkelen. De wens is te verdichten naar circa 300 woningen (100% sociaal). Het HWW-terrein in Houtwijk wordt herontwikkeld tot woon- en leefgebied. In 2026 zal gewerkt worden aan het plan om het terrein aan de Architect Duikerstraat 19, ongeveer 13.500 m², te transformeren in een gemengd gebied met 400-600 wooneenheden, werkruimten en gemeenschapsvoorzieningen, met een sterke nadruk op duurzaamheid en groene stedenbouw.
• In stadsdeel Scheveningen zijn verschillende ontwikkelingen gaande. In januari 2025 heeft de raad ingestemd met de uitgangspuntenbrief voor de herontwikkeling van de Pier en kennisgenomen van het schetsontwerp voor de vernieuwde Pier. Inmiddels is er een voorlopig ontwerp voor de te vernieuwen Pier gemaakt en is een omgevingsvergunning (BOPA) aangevraagd. In januari 2025 is ook het gewijzigd raadsvoorstel PUK Badhuisweg 4 aangenomen door de raad. In maart 2025 is gestart met het inrichten van een structureel overlegplatform tot en met de oplevering van de bouw naar aanleiding van de aangenomen motie door de raad. Ook wordt naar het te verbeteren kruispunt voor fietsers en voetgangers gekeken.
  Na instemming met het raadsvoorstel inzake de visafslag (RIS322415) voor het verlenen van een subsidie zal UFA starten met deel 1 van het project. Deel 1 omvat het saneren en vervangen van het asbesthoudende dakpakket en om de interne herindeling ten behoeve van een compactere visafslagfunctie en verhuur aan derden te realiseren. Daarnaast start UFA met de uitwerking van deel 2 van het project conform de gesloten ontwikkelovereenkomst. Dit betreft de verdere renovatie van het gebouw, uitbreiding van het visafslaggebouw en verbreding en renovatie van de openbare kade. Dit voorstel voor deel 2 wordt vervolgens ter besluitvorming aan de raad voorgelegd.
  In het voormalige schoolgebouw aan de Zeezwaluwstraat worden zestien sociale en duurzame huurwoningen gerealiseerd, mede dankzij een bijdrage uit de startbouwimpuls (SBI).
  Op basis van de ruimtelijk-programmatische Verkenning Internationale Zone/WorldForum wordt een scope- en ambitiedocument uitgewerkt, als tussenstap naar het gebiedsprogramma, dat bestaat uit een ontwikkelvisie en ontwikkelstrategie. Conform het raadsinitiatief Investeren in het World Forum (RIS319709) wordt onderzoek gedaan naar de benodigde en gewenste investeringen om de congreslocatie toekomstbestendig te maken. Met het Rijk wordt (onder andere) in de Internationale Zone samengewerkt aan een vastgoedstrategie, afstemming met (internationale) stakeholders en participatie met bewoners en bedrijven.
  Voor de tijdelijke uitbreiding aan de Scheveningseweg 64 zullen de werkzaamheden worden voortgezet. Voor het woningbouwproject Plesmanduin worden in 2026 werkzaamheden verricht aan de bouw van de 157 woningen.
• In stadsdeel Segbroek wordt, na het vaststellen van het nieuwe Voorlopig Ontwerp (VO) in 2026 verder gewerkt aan de herontwikkeling van de Mient. Bij het project Boylestraat wordt, na verlening en onherroepelijk worden van de omgevingsvergunning, gestart met de overdracht van het pand en met de bouw van sociale huurwoningen voor jongeren en een maatschappelijke ruimte.

Voor stadsvernieuwing is in 2026 ca. € 35 mln. aan lasten begroot, waar tegenover bijna € 6 mln. baten staan. De algemene lasten betreffen voornamelijk werkzaamheden van het Grondbedrijf (o.a. beleid, taxaties), Stedenbouw en Planologie (o.a. programmeringsvraagstukken, locatieverkenningen), Beheersing Projecten, maar ook werkzaamheden voor buitenruimte en duurzaamheidsprojecten en voor de omgevingsvisie Den Haag. Daarnaast worden ook gebiedsgerichte werkzaamheden verricht voor onder andere het opstellen van ontwikkelvisies, beeldkwaliteitsplannen, ontwikkelstrategieën, buitenruimteplannen en de uitvoering van fysieke projecten. Onderstaand vindt u de verdeling van de lasten 2026 naar de gebieden.

• Algemeen               € 19,2 mln.
• Binckhorst                €   5,6 mln.    
• CID                    €   4,1 mln.
• Zuidwest                 €   3,5 mln.
• Bestaande stad             €   2,2 mln.

We zetten ons in op voldoende woningen, betaalbaar wonen, eerlijke kansen op een woning, op prettig wonen en sterke wijken. Dit doen we door verschillende acties en maatregelen in te zetten rondom de vier speerpunten: (1) Betaalbaar (ver)bouwen in alle delen van de stad, (2) passende huisvesting voor aandachtsgroepen, (3) Toekomstbestendige duurzame woningen en woonomgeving en (4) Vitale en leefbare wijken.

In 2026 zetten we concrete stappen om de volgende doelen te bereiken :

Algemeen

• Voortgangsrapportage Woonvisie Den Haag 2040

Om de raad te kunnen informeren over de stand van zaken van de druk op de woningmarkt en de voortgang van de gestelde maatregelen en doelen in de Woonvisie Den Haag 2040 (RIS318961) werken we aan de opzet en inhoudelijke vulling van de voortgangsrapportage Woonvisie Den Haag 2040. In 2025 werken we aan de laatste voortgangsrapportage Woonagenda. Vanaf 2026 wordt voor het eerst via de voortgangsrapportage Woonvisie Den Haag 2040 gerapporteerd.

• Volkshuisvestingsprogramma

In de conceptwet Versterking regie volkshuisvesting staat aangegeven dat gemeenten hun volkshuisvestingsbeleid verplicht moeten uitwerken in een volkshuisvestingsprogramma. In dit programma komt te staan op welke wijze, met welke maatregelen en middelen de volkshuisvestelijke beleidsvoornemens verwezenlijkt worden. In het Besluit kwaliteit leefomgeving komen regels over welke onderwerpen verplicht opgenomen moeten worden in het volkshuisvestingsprogramma. De wet treedt naar verwachting op enig moment in 2026 in werking. Voor het omzetten va n de Woonvisie Den Haag 2040 (RIS318961) en Ontwerp Woonzorgvisie 2040 (RIS321760) naar ee n volkshuisvestingsprogramma wordt de nadere overgangstermijn vastgesteld in een koninklijk besluit.
In 2026 gaan we aan de slag met het omzetten van de Woonvisie Den Haag 2040 en de Ontwerp Woonzorgvisie 2040 naar een volkshuisvestingsprogramma.

Het volkshuisvestingsprogramma vormt de basis voor:

• De toewijzing van woonruimte op grond van de huisvestingsverordening.
• Prestatieafspraken met woningcorporaties en huurdersorganisaties.
• De uitoefening van woongerelateerde taken van de gemeente op het terrein van zorg en ondersteuning (Wmo-beleidsplan).

Uitbreiden van de woningvoorraad en betaalbaar bouwen

• Urgentieprogramma betaalbare woningbouw

Ook in 2026 wordt gewerkt aan het realiseren van de ambitie van 4.000 woningen op jaarbasis, waarvan 30% sociale corporatie huurwoningen en 50% middenhuur- en/of betaalbare koopwoningen. In de Voortgangsrapportage woningbouwprogrammering en –productie (RIS321932) is een derde tranche aan locaties gepresenteerd, woningbouwprojecten met een aanzienlijk aandeel sociale en betaalbare woningbouw. Hieraan, en aan de lopende projecten uit de 1e en 2e tranche, wordt in 2026 gewerkt.
Vanuit het urgentieprogramma worden randvoorwaarden voor de realisatie van de ambitie van 4.000 woningen per jaar ingevuld op de korte en langere termijn. Dan gaat het om het oplossen van knelpunten, het versnellen van processen en het maken van keuzes, zoals ook opgenomen in de Actieagenda Woningbouw (RIS321746). Daarnaast wordt gewerkt aan het aanvullen van de planvoorraad, zodat ook op de langere termijn uitvoering kan worden gegeven aan de ambitie om jaarlijks 4.000 woningen in aanbouw te nemen. Over de voortgang van de woningbouw, waaronder het urgentieprogramma, inclusief de uitputting van de Eneco reserve (Extra impuls voor betaalbaar wonen), wordt jaarlijks in het voorjaar gerapporteerd in de Voortgangsrapportage Woningbouwprogrammering en –productie.

Om de druk op de woningmarkt te verlichten werken we ook aan het realiseren van tijdelijke woningen. Bijvoorbeeld door vastgoed dat we strategisch (voor herontwikkeling op de langere termijn) hebben aangekocht, tijdelijk aan te wenden voor huisvesting. Een deel van deze woningen komt direct ten goede aan aandachtsgroepen, zoals statushouders en bewoners van zorginstellingen. Voorbeelden daarvan zijn de Sportlaan 600 en de Stamkartstraat. Waar mogelijk en wenselijk betrekken we hierbij de opgave opvang en asiel. Over het aantal tijdelijk toegevoegde woningen wordt gerapporteerd in de Voortgangsrapportage Woningbouwprogrammering en –productie (RIS321932).

• Innovatieve woonvormen

Innovatieve woonvormen dragen bij aan een diverse, leefbare en inclusieve stad. Een verscheidenheid aan woonvormen stimuleert ontmoeting, eigenaarschap en verbinding en geeft kleur aan onze stad. Het doel is het toevoegen van ten minste 100 van deze woonplekken uit particulier initiatief per jaar (exclusief inspanning corporaties). Hiervoor is het Stimuleringsplan innovatieve woonvormen 2023-2027 opgesteld waarin 12 inspanningen zijn opgenomen uiteenlopend van communicatie en kennisdeling tot en met het ontwikkelen van een subsidieregeling om innovatieve woonvormen financieel te ondersteunen (RIS316966). In 2025 rapporteren we via de eerste voortgangsrapportage aan de gemeenteraad.

• Gebiedsadvisering woningbouw

De kwantitatieve en kwalitatieve woningbouwambities dienen te landen in de verschillende gebieden. Elk gebied heeft hierbij een andere dynamiek en een andere opgave. Per gebied wordt gebiedsadvisering toegepast, zodat het beleid en de ambities op de juiste manier worden vertaald naar ontwikkelingen in de stad. Per gebied zijn in de Woonvisie Den Haag 2040 (RIS318961) gebiedsprofielen opgesteld die we hanteren als uitgangspunt bij de gebiedsadvisering.

• Nota Woningvoorraad

In de Woonvisie Den Haag 2040 (RIS318961) staat dat de gemeente meer woonruimte wil creëren in de bestaande woningvoorraad, door regels rondom kamerbewoning, hospitaverhuur en bouwkundig splitsen te versoepelen. Op welke manier de gemeente deze regels versoepelt, beschrijft de nieuwe Nota Woningvoorraad die naar verwachting eind 2025 wordt vastgesteld. In 2026 zet de gemeente in op verdere uitwerking van deze nota én communicatie over de mogelijkheden voor bewoners, ter realisatie van de doelen uit de Nota Woningvoorraad.

Passende huisvesting voor verschillende doelgroepen

• Opstellen Woonzorgvisie

In 2025 is er samen met partners gewerkt aan het opstellen van de Woonzorgvisie 2040 ‘Samen Zorgen voor een thuis' (hierna: de Woonzorgvisie). In 2026 gaan we aan de slag om de Woonzorgvisie te vertalen naar concrete acties en resultaten. Dit doen we door het opstellen van een stadsbreed uitvoeringsplan en gebiedsgerichte uitvoeringsplannen. De Woonzorgvisie is erop gericht dat aandachtsgroepen (met en zonder zorgbehoefte) kunnen wonen in een voor hen geschikte woning en dat de zorg en ondersteuning toegankelijk blijft. Het belangrijkste uitgangspunt daarbij is dat zij met zo veel mogelijk eigen regie, zo lang mogelijk gezond en zelfstandig kunnen blijven participeren in de samenleving. De Woonzorgvisie is tevens input voor het maken van afspraken met onze partners over wonen, welzijn en zorg – onder meer in de Raamovereenkomst (ROK) met meerjarige prestatieafspraken met corporaties.

• Beleid woonwagenbewoners  

In Den Haag werken we aan nieuw woonwagenbeleid en het toevoegen van de nodige extra woonwagenstandplaatsen. Daarvoor maakt de gemeente beleid gericht op o.a. uitbreiding van standplaatsen, toewijzing op basis van samenleven in familieverband en het ontwikkelen van een ruimtelijk kader voor woonwagenlocaties. In 2025 laat de gemeente een woonbehoefteonderzoek uitvoeren om de vraag naar standplaatsen en woonwensen van woonwagenbewoners in kaart te brengen. Dit is belangrijke input om in 2026 uitvoering aan het woonwagenbeleid te geven dat kan rekenen op draagvlak bij de woonwagenbewoners. De gemeente voert locatieonderzoeken en projecten uit om standplaatsen in de stad toe te voegen. Naar verwachting worden eind 2026 de eerste standplaatsen aan de Henri Faasdreef opgeleverd ten behoeve van de verplaatsing Energiestraat (dit is geen uitbreiding) en op woonwagenlocatie Isabellaland zullen 8 extra standplaatsen gerealiseerd worden. De gemeente gaat een onderzoeksgroep de opdracht geven om het gevoerde beleid in het verleden te bestuderen. Mede op basis van  uitkomsten daarvan zal het college in passende vorm excuses maken aan de gemeenschap (naar verwachting in de loop van 2026). In de nog vast te stellen Raamovereenkomst (ROK) met meerjarige prestatieafspraken voor de periode 2026 tot en met 2030 streeft de gemeente naar het vastleggen van afspraken waarmee naar een concrete uitwerking van de bijdrage van de woningcorporaties aan het eigendom en verhuur van woonwagens wordt toegewerkt.

• Studenten

De gemeente geeft uitvoering aan het Haags Actieplan Studentenhuisvesting. In gesprek met onderwijsinstellingen en studentenhuisvesters speelt de gemeente in op de woonbehoefte van studenten. De gemeente richt zich voornamelijk op (nieuwbouw)projecten verspreid door de stad met onzelfstandige woonruimte (kamers).

• Huisvesting statushouders

We blijven er hard aan werken om de, conform de taakstelling vanuit het Rijk, aan Den Haag toegewezen statushouders te huisvesten. Indien de taakstelling over 2025 niet wordt gehaald, dreigt een interventie door de provincie Zuid-Holland. Een zogenoemde indeplaatsstelling heeft onder meer financiële consequenties . We huisvesten statushouders primair in samenwerking met corporaties. Om een bijdrage te leveren in de opgave en de druk op de sociale voorraad te verlichten, worden woonplekken toegevoegd. Beide inspanningen nemen we op in de prestatieafspraken en Raamovereenkomst (ROK). De pilot woningdelen voor statushouders wordt in 2026 verbreed naar zorgdoelgroepen, met name jongeren uit de jeugdzorg,  in samenwerking met corporaties.

• Arbeidsmigranten

We zetten in op de realisatie van een groepslocatie voor huisvesting van arbeidsmigranten. Hiermee beogen we de druk op de (wijken met veel) particuliere voorraad te verminderen en de woonomstandigheden van arbeidsmigranten te verbeteren.

• Dak- en thuisloze mensen

We geven uitvoering aan het programma Den Haag geeft thuis, waarbij vanuit verschillende acties gewerkt wordt. Met de ETHOS-telling (European Typology of Homelessness and Housing Exclusion, meest gezaghebbende wijze van meten in Europa) van 8 april 2025 krijgen we beter zicht op de omvang en kenmerken van dak- en thuisloze mensen in Den Haag. De uitkomsten worden in oktober 2025 verwacht. Op basis van ervaringen elders en signalen van professionals verwachten we dat het daadwerkelijke aantal hoger ligt dan de huidige meldingen bij het Daklozenloket.
Het streven is dat niemand meer dak- of thuisloos hoeft te zijn. Dat is vastgelegd in het Beleidskader aanpak dakloosheid 2023 - 2030 ‘Den Haag geeft thuis’ (RIS316085) en vertaald in de Woonvisie Den Haag 2040 (RIS318961). De uitvoering daarvan loopt via o.a. de woonzorgvisie, regionale woonzorgvisie, de huisvestingsverordening en projecten voor zorgdoelgroepen en statushouders.
Voor 2026 onderzoeken we met corporaties en via landelijke fondsen de inzet van een Maatschappelijk Vastgoedfonds om extra woonplekken te realiseren. Naar verwachting komt er door de nieuwe Nota woningvoorraad versoepeling op het gebied van het splitsen van woningen en beschikbaar stellen van kamers en door optoppen van woningen komt er in 2026 meer ruimte in de bestaande woningvoorraad voor projecten voor de huisvesting van onder meer dak- en thuisloze mensen.
In de Woonvisie Den Haag 2040 (RIS318961) is opgenomen dat 40% van de vrijgekomen woningen beschikbaar moet komen voor aandachtsgroepen (m.u.v. enkele wijken), waaronder ook uitstroom van dak- en thuisloze mensen. Via de Raamovereenkomst (ROK) met meerjarige prestatieafspraken spreken we samen met onze partners — binnen de gemeente, in de stad, met corporaties en huurdersorganisaties — af hoe invulling wordt gegeven aan de motie om in te zetten op een forse verhoging van het aantal convenantswoningen, woningen die door corporaties worden aangeboden aan zorguitstromers in het kader van de afspraken in het Koepelconvenant. Het streven is om het jaarlijks aantal convenantswoningen minstens te verdubbelen. Daarbij hoort ook een aanzienlijke toename van het aantal Wonen Eerst-plekken.

H et idee van Wonen Eerst is dat mensen zo snel mogelijk een eigen woning krijgen. Bij Wonen Eerst is er scheiding van wonen en zorg. Met huur betalen mensen voor hun eigen huisvesting. Vanuit zorgmiddelen wordt de zorg betaald. Dit betekent dat een eigen woning (of woonplek) het startpunt is op weg naar herstel .

• Vitale beroepen

We geven uitvoering aan de doelstelling in de Woonvisie: 60 huurwoningen in het middensegment en 60 woningen in het sociale segment beschikbaar stellen voor de onmisbare beroepsgroepen. We onderzoeken wat er nodig is om dit te bereiken en sturen daar actief op door samenwerking met woningcorporaties en marktpartijen. Het aanbod zal zo veel mogelijk via de gemeentelijke webpagina en met werkgevers gecommuniceerd worden.

• Urgenties

De bestaande werkwijze voor het toekennen van urgentieverklaringen wordt voortgezet. Onderdeel daarvan is persoonsgericht maatwerk in gevallen waar dat nodig is. De aankomende Wet versterking regie volkshuisvesting breidt het aantal aandachtsgroepen uit dat in aanmerking komt voor urgentie. Ook veranderen de mogelijkheden om de urgentieregeling in te richten, bijvoorbeeld doordat bepaalde weigeringsgronden worden verboden. Binnen de samenwerking van de woningmarktregio Haaglanden worden voorbereidingen getroffen voor de wijziging van de urgentieregeling na vaststelling van de wet. Met de huisvestingsverordening streven we naar een zorgvuldige balans: we willen recht doen aan de kansen van reguliere woningzoekenden én zorgen voor een evenwichtige woningtoewijzing in de stad. Daarbij houden we oog voor leefbaarheid en het bieden van herstelkansen aan mensen.

• Huisvestingsvergunning

We handhaven de verplichting tot het aanvragen van een huisvestingsvergunning voor woningen met maximaal 186 WWS-punten of een huurprijs tot en met € 1.184,82. Hiermee sluiten we aan bij de landelijk vastgestelde grenzen zoals opgenomen in de Wet betaalbare huur, die per 1 juli 2024 van kracht is.  

• Huisvestingsverordening

De huisvestingsverordening vormt de juridische basis voor het nemen van maatregelen tegen onevenwichtige effecten van schaarste op de woningmarkt. In het lokale gedeelte van de huisvestingsverordening worden regels vastgelegd over het gebruik van de woningvoorraad, in het regionale gedeelte stellen we de regels voor woonruimteverdeling vast. Deze regels zijn gelijkluidend in de woningmarktregio Haaglanden. Tegelijk met de vaststelling van de Nota Woningvoorraad wordt het lokale deel van de verordening aangepast. De herziening van het regionale deel wordt meegenomen in de nieuwe Huisvestingsverordening, die op 1 juli 2027 in werking treedt. Hierin worden ook de wijzigingen vanuit de Wet versterking regie op de volkshuisvesting verwerkt.

Toekomstbestendige woningvoorraad

• VvE balie

De VvE balie is er om VvE's en appartementseigenaren te ondersteunen met kosteloos advies en begeleiding. Bijvoorbeeld bij het activeren en organiseren van de VvE, bemiddeling bij onderlinge conflicten en met advies en informatie over onderhoud en verduurzaming van het gebouw.

• Gezond en veilig wonen

Uit het onderzoek naar de kwaliteit van de Haagse Woningvoorraad (RIS314780) blijkt dat veel woningen in Den Haag van onvoldoende kwaliteit zijn en daarmee een negatieve invloed kunnen hebben op de gezondheid van bewoners. Een gezonde en veilige woning betekent: geen loden leidingen, goede ventilatie voor een gezond binnenklimaat en het zoveel mogelijk voorkomen en bestrijden van vocht en schimmel. Ook zijn rookmelders aanwezig en worden bewoners gestimuleerd om koolmonoxidemelders te installeren. Verder is de woning beschermd tegen geluidsoverlast en een te warm binnenklimaat.
Op basis van de resultaten uit het Actieplan gezond en veilig wonen (2024 en 2025) én het beleidskader Gezond en Veilig Wonen (oplevering Q2 2025) worden inwoners ondersteund met het gezond en veilig maken en houden van hun woning. Dit gebeurt langs twee sporen. Enerzijds door bewoners te informeren, bewust te maken én te stimuleren over een juist gebruik van de woning en welk gedrag een positief effect heeft op het binnenklimaat. Dat gebeurt bijvoorbeeld op het gebied van ventileren en brandveiligheid. Anderzijds door middel van gerichte (wijk)acties en producten om bewoners te ondersteunen bij het gezonder en veiliger maken van de woning.  Dit doen we onder andere samen met partijen in de stad als de GGD, woningcorporaties, brandweer, brancheorganisaties en particuliere verhuur.

• Woningkwaliteit en verduurzaming

De EFG-aanpak (RIS314778), de aanpak energiearmoede (RIS318694), de Haagse Daken Aanpak (RIS316092) en het project Woningverbetering Verkeersgeluid (RIS318624) dragen bij aan een toekomstbestendige woningvoorraad. Achterstallig onderhoud ontstaat over een langere tijd en is niet snel en eenvoudig op te lossen. Het college werkt onder de noemer ‘stadsrenovatie’ op verschillende manieren aan verbetering van de woningvoorraad. Via Hou van je Huis en de VvE-balie ondersteunen we eigenaar-bewoners en VvE’s met onderhoud en verduurzaming.  Huurders en verhuurders kunnen voor advies terecht bij de Huurbalie. We beschermen huurders en versterken hun positie, onder andere via de wet goed verhuurderschap, en we zorgen voor extra inzet van de Haagse Pandbrigade. Ook verkent het college manieren voor nog forser ingrijpen zoals de inzet van woningcorporaties, een wijkontwikkelingsmaatschappij of de gemeente voor beheer of overname van woningen waar het helemaal mis gaat of mis dreigt te gaan.

Vitale wijken

• Goed verhuurderschap & verhuurvergunning

De Wet goed verhuurderschap is sinds 1 juli 2023 van kracht. Per 1 september 2023 is in Den Haag daarnaast de verhuurverordening in werking getreden. Hiermee is het vanaf 1 maart 2024 verplicht voor verhuurders van woonruimte in een viertal buurten in het Transvaalkwartier en Laakkwartier om een verhuurvergunning te hebben. Dit biedt de gemeente de mogelijkheid om te handhaven op ongewenst verhuurgedrag, zoals te hoge huurprijzen, maar ook bij het ontbreken van een onderhoudsplan en op overtreding van algemene regels uit de Wet goed verhuurderschap, zoals intimidatie, discriminatie, het ontbreken van een schriftelijk huurcontract, het in rekening brengen van onrechtmatige servicekosten. In het voorjaar van 2025 zijn de eerste bevindingen over de werking van de wet en de verordening met de gemeenteraad gedeeld (RIS 321288). In het najaar van 2025 wordt hierop een actualisatie gegeven en in 2026 wordt de eerste volledige evaluatie gedaan op basis waarvan een voorstel voor het vervolg wordt gedaan. Hierin wordt o.a. gekeken naar de meerwaarde van uitbreiding van het gebied waarvoor een vergunning verplicht is.

• Huurbalie en het Huurteam

Veel huurders krijgen te maken met complexe wet- en regelgeving, terwijl zij tegelijk te maken hebben met beperkte kennis van hun rechten en procedures, taalbarrières en het ontbreken van een organiserende partij. Ook kiezen huurders er soms voor om juridische stappen te vermijden om hun woonzekerheid niet in gevaar te brengen. In 2026 zet de gemeente verder in op het wegnemen van deze belemmeringen door gerichte ondersteuning, toegankelijke dienstverlening en waar mogelijk een collectieve aanpak.

Huurders kunnen bij de Huurbalie terecht met vragen over huurcontracten, onderhoud en energiebesparing. De Huurbalie biedt daarnaast procesbegeleiding bij het oplossen van huurproblemen, bijvoorbeeld door gebruik te maken van het initiatiefrecht. Via dit recht kunnen zij hun verhuurder voorstellen doen voor woningverbetering tegen een redelijke huurverhoging. Ook blijft het Haags Proceskostenfonds (RIS319349) beschikbaar voor huurders die juridische stappen moeten zetten tegen hun verhuurder. Het fonds ondersteunt onder meer bij het terugvorderen van onterecht betaalde kosten op grond van de wet goed verhuurderschap of het afdwingen van noodzakelijk onderhoud wanneer een verhuurder geen actie onderneemt, na uitspraak van de Huurcommissie. Hierdoor kunnen ook huurders met beperkte middelen hun recht halen.

Het Huurteam blijft actief met het uitvoeren van huurprijschecks, het begeleiden van procedures bij de Huurcommissie en het ondersteunen bij ernstig achterstallig onderhoud. Om huurders effectiever te helpen, wordt er stevig ingezet op samenwerking van de Huurbalie en het Huurteam.

• Leegstand

De gemeente wil langdurige leegstand van woningen tegengaan. In een tijd van woningnood is het onacceptabel dat duizenden woningen onbenut blijven. Door leegstand terug te dringen, komen woningen sneller beschikbaar en verbeteren we de leefbaarheid in de stad.

De gemeenteraad heeft begin 2025 de Uitwerkingsnota Bestrijding Leegstand (RIS320622) vastgesteld. Daarmee ligt het beleidskader vast. Op basis hiervan bereiden we nu de invoering voor van een leegstandsverordening met experimentele aanscherping. De beoogde invoeringsdatum van de leegstandsverordening is per 1 januari 2026. Voorstel is de eigenaren van woningen die langer dan zes maanden leegstaan te gaan verplichten om dit te melden. De gemeente voert vervolgens overleg met de eigenaar en kan, indien nodig, verplichten tot het weer in gebruik nemen van de woning. We verfijnen jaarlijks de leegstandscijfers en actualiseren de leegstandslijst. Daarnaast werken we aan een digitale leegstandskaart en een meldpunt voor leegstaande woningen voor bewoners en pandeigenaren.
Voor de daadwerkelijke uitvoering van de verordening – met toezicht, handhaving en communicatie – komt vanaf 2026 extra capaciteit beschikbaar.

• Toezicht houden en handhaven

Ook het toezicht houden en handhaven op het naleven van regels ter voorkoming van onveilige situaties, achterstallig onderhoud en over bewoning zijn onderdeel van vitale wijken. Zie hiervoor de activiteit toezicht en handhaving wonen.

De kosten voor wonen en bouwen bedragen € 27,4mln. Hieronder staat een onderverdeling van deze kosten.

• Diverse projecten € 8,8mln.
• Strategische advisering, externe betrekkingen, lobby, portfoliomanagement en onderzoek € 5,9mln.
• Verplaatsen en uitbreiden woonwagenplaatsen € 4,1 mln.
• Huisvesting bijzondere doelgroepen € 2,8mln.
• Huisvestingvergunning & urgenties € 1,9mln.
• Onderhoud & verduurzaming woningvoorraad € 1,1mln.
• Nationaal Programma Zuidwest € 0,8mln.
• Overig € 2mln.

De baten bestaan voor € 4,1mln uit een onttrekking uit de reserve uitbreiding woonwagens.

Een veilige, leefbare en aantrekkelijke woonomgeving voor al onze inwoners, ondernemers en bezoekers. De Haagse Pandbrigade speelt een rol door toezicht en controles uit te voeren en naleving van regels over de veiligheid, kwaliteit en het gebruik gebouwen te bevorderen en te waarborgen. We zetten specifiek in op:
• Aanpak excessen: Ernstige misstanden en veiligheidsproblemen hebben topprioriteit.
• Bescherming woningvoorraad: Een focus op behoud en goed gebruik van woningen.
• Aanpak overlast en leefbaarheidsproblematiek: Concentratie van capaciteit in gebieden met
  gestapelde problematiek.
• Kwaliteit en betaalbaarheid woningen: Goede en betaalbare woningen met gebruikmaking van nieuw
  en oud wettelijk instrumentarium hiervoor.
Dit zijn de doelen zoals omschreven in Handhaven met Ambitie (RIS 306210 ).

Jaarlijks wordt voor alle taken binnen toezicht, handhaving en wonen een uitvoeringsplan vastgesteld als onderdeel van het Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving (VTH) Jaarplan. Hierin staan onze activiteit en taken omschreven, waarmee we bovenstaande doelen willen bereiken. Ook benoemen wij hierin de opgaven waarmee wij aan de slag gaan in 2026.

• Bij het juist gebruik van gebouwen wordt ingezet op: De Wet goed verhuurderschap, de Wet betaalbare huur, de opkoopbescherming, de huisvestingsvergunning, tegengaan van onvergunde onzelfstandige bewoning en tegengaan van ander onjuist gebruik van woningen. Dat doen we door: controleren van meldingen, opgaven, datagedreven werken (met inachtneming van privacyregels), deelname aan gebiedsaanpakken, deelname aan integrale controles en deelname aan integrale handhavingsacties.
• Bij de staat van de gebouwen zelf wordt ingezet op: Omgevingswet met bijbehorende besluiten en Omgevingsplan. Dat doen we door: controleren van meldingen, opgaven, inzet van drones om minder woningen te hoeven betreden en deelname aan gebiedsaanpakken. Daarnaast wordt toezicht gehouden op evenementen, bepaalde gebruiksmeldingen en tijdelijke bouwwerken (zoals strandtenten).

• Kosten voor toezicht en handhaving € 11,9 mln.
  • Dit omvat inzet van inspecteurs, toezicht-acties, nemen van handhavingsbesluiten, registratie en uitzetten van meldingen, afhandeling bezwaar en beroepszaken, het invorderingsproces en de kosten voor opleiding en digitalisering. Daarnaast bevat dit onderhoudskosten voor woonwagens.
• Verwachte baten van toezicht en handhaving € 0,7 mln.
  • Dit omvat inkomsten uit boetes en invorderingen last onder dwangsom.

Verwachte huurbaten woonwagens € 0,4 mln.

Het bezit van strategisch vastgoed is een grondinstrument waarmee de gemeente kan sturen op het
realiseren van (maatschappelijke) doelstellingen in het ruimtelijke domein. Het betreft gronden en/of
panden die nog geen onderdeel zijn van definitieve ontwikkelingen. We optimaliseren de verhuurbaten en de lasten zoals afschrijving, rente, onderhoud en beheer met als doelstelling om daar waar mogelijk
tenminste kostenneutraal te exploiteren.

Om het nut en de noodzaak van het in portefeuille houden van locaties lichten we de vastgoedportefeuille door. Vastgoed waarbij de noodzaak van aanhouden ontbreekt, wordt verkocht. Het vastgoed dat we aanhouden wordt zo goed mogelijk geëxploiteerd. Verder lopen de komende jaren een aanzienlijk deel van de erfpachtcontracten af. Hier bieden zich kansen aan om het erfpacht niet voort te zetten en over te gaan op actief grondbeleid. De gemeente zal de opstallen van de erfpachters moeten vergoeden en hier zijn middelen voor gereserveerd. Op basis van nadere analyse worden in de volgende begroting de benodigde financiële middelen in de exploitatie begroot.

De totale lasten en baten bedragen voor 2026 ca. € 7,7 mln. De lasten bestaan voornamelijk uit uitgaven voor panden en gronden zoals afschrijving, rente, OZB en verzekeringen. De baten bestaan uit € 7,1 mln. verhuringen en verkoopresultaten van vastgoed. Verder wordt € 0,6 mln. onttrokken uit de reserve Strategisch vastgoed stadsontwikkeling ten behoeve van de afdracht aan de Centrale Treasury in verband met eerdere renteverlagingen.

Zorg dragen dat bouwen binnen de wettelijke en inhoudelijke kaders (o.a. Omgevingswet en Wet kwaliteitsborging voor het bouwen) plaatsvindt, door de kwaliteit en veiligheid van de te realiseren bouwprojecten te borgen. We dragen op deze manier bij aan het realiseren van een aantrekkelijke stad.
Het realiseren, behouden en verbeteren van de gebouwde omgeving doen we onder andere door een integrale beoordeling voor een veilige en gezonde fysieke leefomgeving binnen de kaders van de omgevingsvisie en het omgevingsplan. Vanaf 1 januari 2024 worden in de nieuwe ruimtelijke plannen gebieden integraal benaderd. Met als uitgangspunt ‘wat kan wel’ in plaats van ‘wat mag niet’.

We handelen beginsel- en vergunningsaanvragen af voor:

• (Technische) bouwactiviteiten en sloopactiviteiten
• Omgevingsplanactiviteiten
• Activiteiten wijzigen monument

Daarnaast handelen we ook meldingen af.

De implementatie van de Omgevingswet (OW) is complex en het digitaal stelsel van de OW kent nog technische beperkingen. Het vergunningensysteem werkt nog niet optimaal. In 2026 gaan we verder werken aan een effectief vergunningsverleningsproces, waarbij ook keuzes dienen te worden gemaakt over een aanpassing van de huidige financieringssystematiek.

Voor het toetsen van bouwaanvragen aan de bouwtechnische regels en voor het houden van toezicht op de uitvoering van deze bouwprojecten, wordt een toets- en toezichtsprotocol gehanteerd. Dit protocol is bekend als BOM (Bouwtoezicht op Maat). Het geeft richting aan de intensiteit en diepgang van toets en toezicht per type bouwproject. Aan de hand van het BOM wordt ook de capaciteitsinzet op het vergunningsproces door middel van normuren onderbouwd. Door veranderingen in aanloop naar en met de komst van de Omgevingswet sluit het BOM echter steeds minder aan op de praktijk. Een actualisatie van het BOM is noodzakelijk om voldoende kwaliteit te kunnen leveren, uniform te kunnen werken én grip op de bedrijfsvoering te houden. Het toets- en toezichtsprotocol wordt daarom aangepast aan de met de komst van Omgevingswet veranderde praktijk in vergunningverlening en toezicht op bouwprojecten. Door deze actualisatie krijgen we beter inzicht in de benodigde capaciteitsinzet.

Het achterblijven van grote vergunningsaanvragen (bouwsom > € 1 mln.) heeft geresulteerd in een fors lagere realisatie van de baten in 2024. Naar verwachting is ook de realisatie van de bouwleges in 2025 aanzienlijk negatief. Conform de spelregels van de financiële verordening Den Haag is er een herstelplan noodzakelijk om het tekort in te lopen en de negatieve resultaten om te buigen. Om in 2026 kostendekkend te zijn wordt het legesplafond verhoogd naar € 2,5 mln., stijgen de tarieven met 7% en is er alternatieve dekking voor het vooroverleg.

De lasten op deze activiteit bestaan uit:

• € 24,0 mln. voor het in behandeling nemen, toetsen, het besluiten en toezicht houden op vergunningsaanvragen:
  • € 23,3 mln. Ambtelijke inzet
  • € 0,7 mln. Overige kosten derden
• € 2,0 mln. voor het in behandeling nemen, toetsen, het besluiten en toezicht houden op meldingen:
  • € 1,7 mln. Ambtelijke inzet
  • € 0,3 mln. Overige kosten derden
• € 0.8 mln. Beroep en bezwaar       
  • € 0,7 mln. Ambtelijke inzet
  • € 0,1 mln. Overige kosten derden

De baten betreffen:

• € 30,5 mln. Leges en invorderingskosten omgevingswet vergunningen

De gemeente Den Haag draagt bij aan de ontwikkeling en het beheer van een veilige, gezonde en duurzame leefomgeving voor alle inwoners van Den Haag. Die leefomgeving moet toekomstbestendig en veerkrachtig zijn. We werken in nauwe samenwerking en samenspraak met inwoners, bedrijven en collega's aan het opstellen en bijhouden van het omgevingsplan dat daarbij hoort. Het omgevingsplan stelt de (noodzakelijke) regels die horen bij de doelen en ambities die de raad formuleert voor de fysieke leefomgeving in de omgevingsvisie.
Door de inwerkingtreding van de Omgevingswet per 1 januari 2024 heeft elke gemeente één omgevingsplan, dat in aanvang bestaat uit alle actuele bestemmingsplannen. Toegewerkt moet worden naar één integrale geharmoniseerde set van regels voor het hele grondgebied (gereed 2032). De omgevingsvisie is de basis voor die set van regels. Het opstellen van zowel visie als plan gaat gepaard met intensieve betrokkenheid van inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties.

In 2026 zetten we concrete stappen om deze doelen te bereiken:

• Nog lopende bestemmingsplannen (plannen die voor 1 januari 2024 in ontwerp ter inzage zijn gelegd) ronden we af (veelal beroepsprocedures)
• We wijzigen het omgevingsplan dat we van rechtswege hebben ten behoeve van het kunnen realiseren van projecten.

• We bouwen verder aan de standaardregelset ten behoeve van de opbouw van het omgevingsplan.
• We vertalen gebiedsvisies – die worden opgesteld als concretisering van de omgevingsvisie – naar planregels in het omgevingsplan en voeren planwijzigingen door.

• We zetten het programma Omgevingswet door met de focus op dienstverlening, monitoring en evaluatie van de beleidscyclus en doorontwikkeling van het Digitaal Stelsel Omgevingswet. De samenhang van de kerninstrumenten uit de Omgevingswet wordt vormgegeven en we blijven trainingen en opleidingen organiseren  om medewerkers effectief te laten werken binnen het kader van de Omgevingswet.

• (Programma) Omgevingsplan € 3.1 mln. (lasten)
  • Betreft inzet apparaat en licentiekosten
• Programma Omgevingswet € 2.5 mln. (lasten)
  • Betreft inzet vanuit programma implementatie Omgevingswet

Programma Omgevingswet, onttrekking uit daarvoor bestemde reserve -/- € 2.5 mln. (baten)

We willen de wettelijke taken met betrekking tot geo-informatie naleven door nauwkeurige en actuele gegevens in te winnen, te beheren en beschikbaar te stellen. Daarnaast streven we naar de doorontwikkeling van een digitale spiegelstad en het realiseren van  een solide basis voor data-gedreven werken conform de gemeentelijke datastrategie (RIS305091 ).
Deze solide basis omvat het goed beheren van de basisregistraties en kernregistraties. Verder omvat het regels en procedures voor het beheer en de kwaliteit van data, training en opleiding voor medewerkers, en de juiste applicaties om data te visualiseren. Dit stelt ons in staat om betere beslissingen te nemen, de efficiëntie te verhogen en de dienstverlening te verbeteren.”

De invoering van de Omgevingswet en de Wet Kwaliteitsborging voor het bouwen hebben gevolgen voor de bijhoudingsprocessen van geo-informatie. Dit heeft zowel structurele als tijdelijke effecten. We blijven de wettelijke geobasisregistraties daarom ontwikkelen. Dit doen we door nieuwe inwinningstechnieken te gebruiken en het integraal bijhouden verder door te voeren in lijn met het landelijk programma Zicht op Nederland . We verbeteren het inwinnen en ontsluiten van 3D-gegevens, streven naar een landelijke standaard voor 3D-objectenregistratie, en integreren 3D-ervaringen in het Haagse programma Digitale Spiegelstad . Het Datalab , dat integraal werken met geo-informatie ondersteund, wordt verder versterkt. We verbeteren het WebGIS-platform en vernieuwen WebGIS.

De kosten hebben betrekking op de inzet die benodigd is voor het beheren en bijhouden van de
wettelijke basisregistraties en op de benodigde applicaties. Daarnaast worden er kosten gemaakt voor het doorontwikkelen van de wettelijke geobasisregistraties.